Adam Tracz

Jako osoba urodzona i mieszkająca przez długi czas w Żywcu, a także uwielbiająca dynastię Habsburgów (zarówno naszą rodzimą linię żywiecką, jak i panującą),nie mogłam oprzeć się pokusie kupna tej książki. Zasadniczo nie żałuję - jak na pozycję amatorską, wydana została dość poprawnie, a pod względem technicznym nawet starannie. Dobrej jakości papier, porządnie zszyte strony, wygodny do trzymania format, estetyczne i czytelne czcionki oraz śliczny materiał ilustracyjny sprawiają, że czytanie tej książki - przynajmniej jako czynność - sprawia dużą przyjemność. Gorzej jest niestety z treścią. Poza dobrym pierwszym wrażeniem pozycja ta ma wszelkie cechy wydawnictw regionalnych - jest nieporadna językowo i merytorycznie, w tekście występują liczne kolokwializmy i literówki, których korekta nie wiedzieć czemu nie wyłapała, a autorzy nie mają bladego pojęcia o wyborze i krytyce źródeł, co przy ich popularnonaukowym zacięciu może czytelnikowi nieco mydlić oczy - zwłaszcza że praca posiada poprawnie skonstruowane przypisy i logiczny układ treści, co przypomina już na pierwszy rzut oka biografię naukową. Niewątpliwie jednak nią nie jest - aczkolwiek muszę zapisać na korzyść dziełka to, że wyraźnie nie pretenduje ono do rangi pisarstwa historycznego (co zresztą zostało podkreślone we wstępie) i wskutek tego muszę się starać ocenić je łagodniej. Do minusów biografii należy też to, iż autorom zdarza się zwyczajnie fantazjować - na szczęście nie na poziomie samej faktografii (tu nie dopatrzyłam się żadnych poważnych błędów),ale ich interpretacji. Nie tylko dokonują komicznych analiz psychologicznych arcyksięcia Karola Stefana, ale zdarza się im także przedstawiać z pełnym przekonaniem tezy, które z punktu widzenia położenia politycznego Polski i Austro-Węgier pod koniec I wojny światowej wydają się nierealne i karkołomne (zapowiedź tego stanu rzeczy widzimy już w samym tytule pracy). Irytujące (przynajmniej w moim przypadku) były też liczne anegdotki - oczywiście zraziłam się nie samą treścią (często zabawną i pięknie ilustrującą charakter poszczególnych osób),ale sposobem przedstawienia. Nie wiadomo dlaczego zdecydowano się przekształcić większość z nich w coś w rodzaju scenek dialogowych - w dodatku nie wiedzieć po co pozaznaczanych kursywą (!) - nadając im formę rozwlekłą i nieciekawą literacko (podczas gdy większość z nich dałoby się rozpisać na dwa, a najwyżej trzy zdania i nic by na tym nie straciły). Pociechę stanowi fakt, iż - jak już wspomniałam - autorzy nieźle orientują się w samej materii, o której piszą. Chwali się im dodanie króciutkiego rysu historycznego miasta i jego przedhabsburskich właścicieli - mało ludzi w Polsce zna chociażby dokładne położenie Żywiecczyzny, nie wspominając już o jej dziejach. Również źródła, o jakie się opierają, są solidne (składają się nań i osobiste rozmowy z nieżyjącą już niestety arcyksiężniczką Marią Krystyną, i prywatna korespondencja z jej kuzynem, i liczne artykuły z prasy polskiej i zagranicznej, które świadczą o solidnej i pracochłonnej kwerendzie) - tam, gdzie panowie Błecha i Tracz dają się nieco ponieść wyobraźni i gawędziarstwu, odrobinę wyrobiony czytelnik jest w stanie wysnuć samodzielne wnioski na podstawie przytoczonego fragmentu źródła. Niejednokrotnie mówi on sam za siebie, nie potrzebując odautorskiego komentarza (które niestety w "Ostatnim królu Polski" roją się od truizmów). Na zakończenie wspomnę jeszcze raz o stronie technicznej książki - o ile robota drukarska została wykonana fachowo, o tyle przygotowanie do druku woła o pomstę do nieba. Korektor niewiele pracował z tym tekstem (o ile w ogóle) i jest to bardzo widoczne. Dziwi mnie też, że nikt w redakcji nie wyperswadował autorom naprawdę niefortunnego w odbiorze "dramatyzowania" tekstu (poprzez wspomniane już "scenki teatralne"). Fatalnie też, że w pracy tak pełnej imion oraz nazwisk mało kojarzonych (przynajmniej poza Żywcem) postaci i jeszcze mniej znanych faktów z ich życia nie znalazły się ani indeks, ani bibliografia (niepełną zapewne listę źródeł i opracowań, na których opierali się autorzy, można zrekonstruować wyłącznie na podstawie przypisów w tekście),ani też wykaz ilustracji - boli zwłaszcza brak tego ostatniego, ponieważ biografia zawiera mnóstwo niepublikowanych nigdzie dotąd fotografii rodziny arcyksiążęcej, a jakość reprodukcji tychże stoi na wysokim poziomie i stanowi chyba największy atut tej książki.