Agnes von Krusenstjerna

Agnes von Krusenstjerna, szwedzka pisarka modernistyczna, przyszła na świat 9 października 1894 roku w położonym na południu Szwecji Växjö. Dorastała w arystokratycznej rodzinie oficerskiej. Z wyjątkiem lat spędzonych w szpitalach psychiatrycznych mieszkała w domu rodzinnym aż do swego ślubu w 1921 roku. Na początku 1940 roku wykryto u niej guza mózgu. Agnes von Krusenstjerna zmarła 10 marca tego samego roku w Sztokholmie.

W 1909 roku cała rodzina przeprowadziła się do Sztokholmu, gdzie przyszła pisarka uczyła się w akademii nauczycielskiej i w Benninge Hemskola. Wówczas to pojawiły się u niej pierwsze objawy depresji maniakalnej, czego następstwem było wieloletnie leczenie w szpitalach psychiatrycznych w Göteborgu, Lund i Sztokholmie, a także w klinikach za granicą. Z powodu choroby, objawiającej się m. in. atakami histerii, na rok przed egzaminami maturalnymi Agnes von Krusenstjerna zmuszona była na zawsze opuścić szkołę. Po ślubie ze znacząco starszym pisarzem i krytykiem literackim, Davidem Sprengelem, sztokholmski dom pary stał się miejscem spotkań ówczesnego twórczego świata – bywali tu m. in. Johannes Edfelt, Gunnar Ekelöf, Eyvind Johnson, Ivar Lo-Johansson, Per Meurling czy Vilhelm Moberg.

Centralną osią życia pisarki jest nieustający bunt przeciwko środowisku, z którego się wywodziła – zarówno w sferze osobistej (jej małżeństwo postrzegane było przez krewnych jako mezalians),jak i w jej twórczości literackiej. Możliwe, że również nawracająca okresowo choroba psychiczna autorki była jakimś rodzajem naturalnej, instynktownej samoobrony i ekspresji niezgody na zastaną rzeczywistość – a zwłaszcza najbliższe otoczenie.

Twórczość Agnes von Krusenstjerna wywoływała kontrowersje, bowiem w otwarty sposób poruszała ona tematy erotyczne, w tym również wątki homoseksualne. Przez wielu krytyków uważana była za dekadencką, wręcz trywialną autorkę. Inni zachwycali się jej pisarstwem, porównując talent szwedzkiej literatki do geniuszy na miarę Marcela Prousta czy Davida Herberta Lawrence’a. Von Krusenstjerna zadebiutowała w 1917 roku powieścią Ninas dagbok, ale przełomowym dziełem w twórczości szwedzkiej pisarki stała się trylogia Tony: Tony dorasta, Tony się uczy, Ostatnie lata nauki Tony (1922-1926),w której skoncentrowała się na problemach dziecka zmagającego się z chorobą umysłową. Następnie ukazał się zbiór powieściowy pod wspólnym tytułem Panny von Pahlen (1930-1935),poświęcony kobiecej tożsamości i seksualności. Literacką biografię Agnes von Krusenstjerna zamyka autobiograficzny cykl Uboga szlachta (1935-1938),który jest rodzajem moralnego i emocjonalnego rozliczenia z własnym środowiskiem i polemiką ze stylem życia oraz myślenia szwedzkiej arystokracji.

Autorka była ostro atakowana przez konserwatystów, przedstawicieli grup religijnych i sympatyków nazizmu za swoje autentyczne, erotyczne opisy i rewelacje na temat zdeprawowanego stylu życia klas wyższych. Twórczość pisarki w okresie międzywojennym odegrała ważną rolę w szwedzkiej debacie na temat praw kobiet .