Powyższe zdania to telegraficzny skrót informacji o tzw. akcji „Wisła”. O tym wydarzeniu – jak niemal o każdym wydarzeniu z historii najnowszej – można napisać jedno zdanie w encyklopedii. Można umieścić krótką notkę w podręczniku do historii. Można wreszcie napisać kapitalną książkę, która omawia je dogłębnie. Książkę, która nie będzie przy tym opracowaniem naukowym w sensie ścisłym. Dzięki temu każdy może ją wziąć do ręki i przeczytać o jednym z najważniejszych wydarzeń z pierwszych lat PRL-u. O akcji „Wisła”.

Ta sztuka – napisanie fantastycznej książki o akcji „Wisła” – udała się Krzysztofowi Potaczale. Właściwie nie powinno nas to dziwić. Krzysztof Potaczała to dziennikarz i reporter, znany już choćby z bardzo dobrze przyjętej książki „To nie jest miejsce do życia. Stalinowskie wysiedlenia znad Bugu i z Bieszczad”.

Jego najnowsza publikacja nosi tytuł „Zostały tylko kamienie. Akcja «Wisła»: wygnanie i powroty”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. Jest to arcyciekawy, świetnie napisany, fantastyczny wręcz reportaż o tym, bez wątpienia tragicznym, wydarzeniu. Nie będę ukrywał, że jestem zafascynowany tą książką. Krzysztof Potaczała pokazuje, jak powinno się pisać świetne reportaże. Jego książka nie jest z pewnością lekką lekturą. Wręcz przeciwnie – chwyta za serce, wywołuje żal, złość.

Autor w piętnastu rozdziałach pisze o genezie, przebiegu i skutkach operacji „Wisła”. Chciałoby się powiedzieć: i to jak pisze! Książka rozpoczyna się 6 sierpnia 1944 roku, od masakry w Baligrodzie dokonanej przez UPA. Następnie Potaczała pisze o zawiłych relacjach polsko–ukraińskich. O zbrodniach ukraińskich nacjonalistów, o wiecznym strachu, o „krwi i łzach”.

Działalność UPA była solą w oku komunistów. Czarę goryczy przelały „dwie kule generała” – zamordowanie przez Ukraińców gen. Karola Świerczewskiego.

Wkrótce potem rozpoczęła się akcja „Wisła”. Systematycznie całe wsie przesiedlano na zachód. Bez litości, chałupa po chałupie. Tętniące życiem osady nagle stały się puste i wymarłe. Ludzie wraz z żywym inwentarzem wędrowali do punktów zbornych, skąd pociągami transportowano ich w nowe miejsca. Wysiedlenia i podróż przebiegały w strasznych warunkach, które urągały każdemu człowiekowi. Niestety po przybyciu na miejsce wcale nie było lepiej. Przesiedleńcy byli traktowani nieufnie, ponieważ byli Ukraińcami, czyli banderowcami. Spotykały ich szykany ze strony UB, również Polacy byli nastawieni raczej wrogo.

Po kilku latach niektórzy – kiedy pojawiła się taka możliwość – zdecydowali się na powrót. Znowu droga, znowu podróż towarowymi wagonami. Co zastali po przyjeździe? Nic już nie było takie samo. To już nie były ich Bieszczady. To już nie były ich wsie.

Krzysztof Potaczała w swojej książce – oprócz przekazywania solidnych historycznych informacji – oddaje głos ludziom. O swoich przeżyciach i odczuciach mówią Polacy i Ukraińcy, byli żołnierze i milicjanci. Dzięki temu czytelnik ma możliwość spojrzeć na akcję „Wisła” z wielu perspektyw. Autor wystrzega się uogólnień, pozwala każdemu przedstawić własne przeżycia. Pokazuje, jak wielka historia gmatwa życie zwykłych ludzi.

„Zostały tylko kamienie” to reportaż niezwykle obiektywny. Reportaż otwierający oczy, reportaż mocny, wstrząsający wręcz i dający sporo do myślenia. To książka obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się historią Polski. Dla każdego, kto chce zrozumieć złożone polsko-ukraińskie relacje. Wreszcie dla każdego, kto chce przeczytać świetny reportaż. Potaczała nie goni za tanią sensacją. Nie udowadnia z góry założonej tezy. Dla niego najważniejsze są historia i prawda.

Przeczytajcie tę książkę. Przeczytajcie o ludziach, których „pozbawiono wszystkiego, co najdroższe, najważniejsze: rodzinnej ziemi, domu, świątyni”.

Kiedy już ochłoniecie po lekturze, sięgnijcie – tak jak zrobię ja – po poprzednią książkę tego autora: „To nie jest miejsce do życia”. Krzysztof Potaczała – to nazwisko trzeba zapamiętać.

„Zostały tylko kamienie. Akcja «Wisła»: wygnanie i powroty” otrzymuje ode mnie oczywiście – w pełni zasłużone – dziesięć gwiazdek.

Wojciech Sobański