"Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr", utwór Stanisława Witkiewicza, pierwodruk w latach 1889-90 w "Tygodniku Ilustrowanym", wydany osobno w Warszawie w 1891, z drzeworytami wg rysunków autora. Relacje z wycieczki górskiej połączył Witkiewicz z opisami krajobrazu tatrzańskiego oraz refleksją nad życiem, charakterem i mową górali, budownictwem oraz ich sztuką zdobniczą. Rozpoczynając drogę twórczą od malarstwa (pozostał mu zresztą wierny do końca), podjął tu próbę „malowania słowem". Entuzjasta opisów w Panu Tadeuszu, uważał „plastykę obrazowania" za istotną wartość literatury. W tym dziele, obok opisów o charakterze statycznym - jakby patrzał na obraz malarski, ujęty uprzednio w całość kompozycyjną, próbował on uchwycić nieustanną zmienność natury, rodzenie się pod wływem światła coraz nowych kompozycji. Owa ambicja pisarza—malarza, aby przetopić „naturę na czysty blask światła i barwy" w duchu impresjonizmu, wystąpiła szczególnie w ukazywaniu pejzażu górskiego w mgłach, przez które przenika światło. W warstwie refleksyjnej dzieła heroizował charakter i podnosił wysoko uzdolnienia artystyczne górali. Zamieścił też parę opowiadań Sabały i dał jego znakomity portret literacki. Wydanie 2 (1906, bez ilustracji) poszerzył szkicami "Tatry w śniegu" (pierwodruk w „Wędrowcu" 1886) oraz "Po latach" (1905): w drugim z nich przedstawił swoje poglądy na architekturę, sztukę zdobniczą i mowę górali, upatrując w ludowym stylu góralskim źródło odrodzenia kultury narodowej („To, co się stało w Zakopanem, jest z jednej strony ocaleniem od zagłady bardzo cennych pierwiastków starej polskiej kultury, z drugiej zaś jej odrodzeniem").