Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Wypada tedy, aby ludzie przestali być fanatykami, jeżeli mają zasłużyć na tolerancję.

A więc prawo nietolerancji jest niedorzeczne i barbarzyńskie. To prawo tygrysie. Ale jest ono tym straszniejsze, że tygrysy rozszarpują po to, aby jeść, my zaś wyniszczyliśmy się dla paragrafów.

Nie ma bardziej chimerycznego projektu jak projekt doprowadzenia poglądów ludzkich do jednolitości. Jednakże, mówicie, interes polityczny wymaga ustanowienia owej jednolitości, skrzętnego usunięcia wszystkich poglądów przeciwnych poglądom przyjętym przez państwo, to znaczy, wymaga ograniczenia człowieka do tego stopnia, by był tylko automatem, by przyjmował opinie panujące w miejscu jego urodzenia i nigdy nie śmiał ich badać ani pogłębiać, by niewolniczo szanował najbardziej barbarzyńskie przesądy, takie jak te, z którymi my walczymy.

Szczęśliwa ta sprzeczność, która sprowadza łagodne obyczaje, kiedy prawa są krwawe!

Straszną namiętnością ludzką jest owa pycha, która każe nam zmuszać innych ludzi, aby myśleli tak jak my, a już szczytem szaleństwa jest sądzić, iż nakłonimy ich ustawicznymi i najokrutniejszymi kalumniami, prześladując, wlokąc ich na galery, na szubienicę, na koło, na stos.

Jeżeli wierzycie, bylibyście tyranami wymagając od innych, by wierzyli jak wy. Jeżeli zaś nie wierzycie, jesteście potworami, gdy głosicie to, czym pogardzacie, i prześladujecie tych, których poglądy w głębi serca podzielacie. Słowem, wzajemna tolerancja jest jedynym lekarstwem na błędy wypaczające umysły ludzkie na całym świecie.

Innym razem ciała nader szanowne domagają się głośno, aby nie pozwalano wwozić do królestwa książek, w których zwalcza się ich poglądy. Nie wiedzą pewnie, że te dwa zdania: "Proszę użyć swojej powagi, aby wzbronić mojemu przeciwnikowi zwalczania moich racji" albo: "Nie wierzę w sądy, które głoszę" - są ściśle jednoznaczne.

Fanatyzm jest tym dla przesądu, czym transport dla gorączki, czym gniew dla wściekłości. Ten, kto przeżywa ekstazę, ma wizje; kto bierze swoje marzenia za prawdziwe, swoje wyobrażenia za proroctwa, jest początkującym fanatykiem, który daje wielkie nadzieje; może wkrótce zabijać w imię miłości Boga.