Trudno nie zauważyć, że kołem zamachowym tej historii jest jeden z najbardziej krwawych i najtragiczniejszych konfliktów w dziejach ludzkości. Autor jednak nie bardzo lubi czołgać się przez okopy w towarzystwie ledwo trzymających się życia żołnierzy i słuchać świstu kul – zdecydowana większość akcji toczy się w malowniczej posiadłości, w której wojna wizualizuje się nie jako zjawisko globalne, a osobiste. W taki czy inny sposób angażują się w nią wszyscy: każda z czterech panien McCosh próbuje wspierać ojczyznę (dwie w szpitalach, jedna jako fotograf, ostatnia jako kierowca), ich matka chlubi się przyjmowaniem na herbatkę belgijskich dam, ojciec napędza przemysł kolejnymi wynalazkami, synowie sąsiadów wyruszają na front.

Choć wątek przeżywającej wojenną tragedię Rosie stanowi osnowę fabuły, to „Pył, co opada ze snów” z pewnością nie jest powieścią pesymistyczną czy przygnębiającą. Bernières bardzo sprawnie posługuje się ironią i gęsto przeplata smutne fragmenty tymi komicznymi, często zahaczającymi o absurd, dzięki czemu lektura jest ciepła i przyjemna. W tej sielance można zapomnieć, że gdzieś w tle toczy się I wojna światowa, ale pisarz usypia czujność czytelnika świadomie, aby chwilę później zaatakować go ze zdwojoną siłą. Kontrast, o którym pisałem we wstępie, nie stanowi dla autora wartości samej w sobie, nie odciąga odbiorcy od obserwowania bohaterów, lecz jest gwarantem nieustannego napięcia – to on sprawia, że podczas czytania siedzi się jak na szpilkach.

Bernières przygotował coś także dla miłośników powieści historycznych i społeczno-obyczajowych: jednym z najważniejszych tematów „Pyłu, co opada ze snów” są zmiany zachodzące w życiu brytyjskiej klasy średniej po wielkiej wojnie. Trzeba przyznać, że autor poradził sobie z ich opisaniem bardzo elegancko: nie pozwala sobie na patos, nie zaburza swojej lekkiej narracji uczonymi wywodami, nie wpada w manię nudnego wymieniania; po prostu zwyczajnie pokazuje. Panny z dobrego domu przemieniają się w rugane przez lekarzy pielęgniarki, dżentelmeni w okopach jedzą z jednych misek z ich niegdysiejszymi służącymi (na których po wojnie nie wszyscy mogą sobie pozwolić), homoseksualizm nie jest już tematem tabu. Imperium musi ewoluować, bo procesy historyczne nie pozwalają zatrzymać się nawet na chwilę, a Bernières tę ewolucję zręcznie ilustruje.

„Pył, co opada ze snów” to bardzo dobra powieść, której właściwie niczego nie brakuje. Można by jej zarzucać, że jest trochę za długa, że przeciągnięta, że – szczególnie we flegmatycznym zakończeniu – zdecydowanie zbyt optymistyczna, bo wojenne tragedie muszą ustąpić miejsca sielance, ale zwyczajna przyjemność, jaką daje jej lektura, z pewnością te niedostatki rekompensuje. Historię rodziny McCoshów warto poznać.

Bartek Szczyżański