„Dziennik powstańca”, którego autorem jest Zbigniew Czajkowski-Dębczyński, powstał spontanicznie w ostatnich miesiącach wojny i zasadniczo nigdy nie był pisany z zamysłem jakiejkolwiek publikacji. I może właśnie dlatego jest to dzieło niezwykłe, pisane przez autora dla niego samego, o tym, co czuł i czego doświadczył przez wszystkie 63 dni powstania, a także jakiś czas później.

Gdy po wielu latach chodziłem po Warszawie ulicami, które widziałem ostatni raz od strony piwnic, barykad i stosów gruzu, świat ten wydawał mi się równie nierealny, jakbym był na przykład na Księżycu. Tylko właz do kanału przy ulicy Długiej jest wciąż ten sam i wita przyjaźnie jednego z byłych gości swym okrągłym wejściem…

Zbigniew Czajkowski-Dębczyński, pseudonim powstańczy „Deivir”, do powstania poprowadził swoją dziesięcioosobową drużynę. Z tej dziesiątki przeżyło tylko trzech młodych chłopców, w tym autor „Dziennika…”. Razem walczyli w okrytym sławą batalionie „Parasol” i razem starali się stawić czoła przeważającym siłom wroga. Nie bez znaczenia jest też fakt, że ich dowódcą był Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął w czwartym dniu powstania i słowa z „Dziennika powstańca” są jedynym świadectwem zarówno śmierci, jak też szybkiego pogrzebu poety.

W obszernej literaturze powstańczej, którą miałem okazję poznać, zarówno w ostatnim okresie, jak też znacznie wcześniej, zapiski Zbigniewa Czajkowskiego-Dębczyńskiego wyróżniają się w sposób szczególny. Może właśnie dlatego, że pisane były z serca, bez świadomości wydania ich kiedykolwiek. Szczere, ważne świadectwo tamtych dni, tego, że nie było lekko, że śmierć zbierała każdego dnia swoje żniwo, a jednak warto było walczyć do ostatniej pestki, których z każdym dniem było coraz mniej do wykorzystania.

„Deivir” z uwagą odnotował pierwsze dni powstania i działania jego oddziału na Starówce - poświęca im najwięcej miejsca. W dzienniku jest też przejście kanałami do Śródmieścia, wrześniowe karty dziennika, wreszcie dzień kapitulacji powstania.

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój… właśnie o nich jest ta książka - bardzo młodych chłopcach ze stolicy, którzy stanęli do walki 1 sierpnia ze świadomością, że mają do wykonania ważne zadanie. „Dziennik powstańca” jest bogato ilustrowany zdjęciami z tamtego okresu - dzięki temu jest to żywy i bogaty zapis tamtych dni.

 Artur G. Kamiński