Niby można stosować tzw. zasadę sześćdziesięciu stron (u mnie tak się nazywa, być może u was inaczej), czyli pozwolenie sobie na odłożenie kiepskiej książki, chociaż wiele osób powie wprost – czytam do końca, bez względu na wszystko. Teoretycznie należę do tej drugiej grupy, ale w zeszłym roku sięgnąłem po „Demonologów” i skumulowanie bzdur przekroczyło wszelkie dopuszczalne limity – odłożyłem wypociny Brittle’a po kilkunastu stronach. Tego nie dało się czytać.

Zupełnie inaczej było z opowiadaniami Angeli Carter zebranymi w „Pięknej córce kata”. Otrzymałem prawdziwie wybuchową mieszankę gatunków, toposów literackich, nawiązań i inspiracji. Autorka pokazała, że nie ma dla niej tematów tabu, banalnych historii czy ograniczeń językowych. W efekcie powstała prawdziwa plejada świetnych opowiadań, które można analizować na różnorakie sposoby. Zwłaszcza że u Carter nie ma łatwych odpowiedzi czy prostego ciągu przyczynowo-skutkowego. Konieczne jest ciągłe skupienie i uwaga, inaczej wszystkie zaskakujące pomysły i rozwiązania umkną nam niespodziewanie.

Pierwsze, co się rzuca w oczy po lekturze, to upodobanie Carter do dekonstruowania mitów i legend (to, w czym aktualnie specjalizuje się m.in. Catherynne M. Valente). Odziera ona te historie z magii i tajemnicy, pokazując twardą i bezwzględną rzeczywistość. Tym samym nadaje nową interpretację i znaczenie, które niekoniecznie zgadza się z dotychczas przyjętym. U autorki na pierwszy plan wysuwają się kobiety, a nie mężczyźni, co wcale nie znaczy, że mamy do czynienia z literaturą na wskroś feministyczną. Wydaje mi się, że Carter przede wszystkim dąży do pokazania innego punktu widzenia, który jest odmienny od męskiej wizji świata.

Kolejny aspekt, nad którym należy się pochylić, to warstwa językowa. Autorka niezwykle świadomie operuje słowem, dzięki czemu każde opowiadanie to przygoda. Carter potrafi nie tylko tworzyć surrealistyczne opisy, ale i niejako zatrzymać czas, serwując historie, w których pozornie nic się nie dzieje. Ta mieszanina kreatywności i erudycji sprawia, że delektujemy się językiem, który jest namacalny i wyrazisty. I jeżeli dołożymy do tego zainteresowanie realizmem magicznym, legendami, seksualnością, zwierzęcością, kulturą (i kontrkulturą), kobiecością czy patriarchalizmem, to otrzymujemy prozę najwyższej próby, wyprzedzającą swój czas.

Warto również podkreślić dużą różnorodność gatunków i podatność poszczególnych opowiadań na różne interpretacje. Puenta nie zawsze jest oczywista czy spodziewana. Carter uwodzi językiem, usypiając naszą czujność, jednak cały czas wie, dokąd zmierza, i tylko czytelnicy niczego się nie spodziewają. Tym samym wszystkie zabiegi mające na celu zmuszenie nas do myślenia tylko potęgują końcowy efekt. I sprawiają, że inaczej zaczynamy spoglądać na niektóre rzeczy.

„Piękna córka kata” Angeli Carter to zdecydowanie jedna z najlepszych książek tego roku. Pokazuje inny punkt widzenia, skłania do analizy, intryguje i angażuje. Nie ma co się oszukiwać – wielka literatura tak właśnie działa na czytelników (pomimo tego, że czasem nie jesteśmy w stanie do końca rozszyfrować ukrytych znaczeń). Dlatego zachęcam do sięgnięcia i rozkoszowania się nieprawdopodobnymi pomysłami autorki.

Michał Wnuk