Akcja książki rozgrywa się w ponurym, dziewiętnastowiecznym Londynie, który oglądamy z perspektywy trzech postaci — każda z nich desperacko czegoś pragnie. Iris — pracownica sklepu z lalkami, która całe dnie spędza, nakładając farbę na porcelanowe oczy i usta, chciałaby rozwijać swój talent i malować prawdziwe obrazy. Taksydermista Silas wierzy, że pewnego dnia stworzy coś niezwykłego i osiągnie sławę. Dziesięcioletni Albie — ubogi, niepiśmienny chłopiec — chwyta się różnych zajęć, próbując uzbierać pieniądze na komplet nowych zębów. Losy tych trojga bardzo różnie doświadczonych przez życie ludzi układają się w poruszającą opowieść o pragnieniu wolności i walce o spełnienie marzeń, o sztuce i miłości, a także o groźnej obsesji, której ulega samotny Silas.

W jednej ze scen Iris zarzuca prerafaelitom, że idealizują rzeczywistość — Elizabeth Macneal zdecydowanie nie stara się niczego upiększać. Nie ma ani krzty litości dla czytelników o wrażliwych żołądkach — opisuje Londyn sprzed lat, nie pomijając żadnego paskudnego szczegółu. Większość z przedstawionych przez nią fragmentów miasta nie mogłaby trafić na widokówkę — autorka pokazuje nam głównie brudne zaułki, cuchnące rynsztoki, ponure ulice. Świat, po którym poruszają się wymyśleni przez nią bohaterowie, jest wyjątkowo okrutny, zwłaszcza dla najbardziej bezbronnych istot — dzieci i zwierząt.

„Fabryka lalek” to pierwsza książka Macneal, ale z powodzeniem mogłaby uchodzić za dzieło doświadczonej twórczyni. Powieść ma świetny, mroczny klimat, wiernie oddaje realia epoki, a przede wszystkim opowiada ciekawą historię, której przebieg trudno przewidzieć. Autorka udowadnia, że potrafi odmalować słowami nie tylko brzydotę, ale i piękno — pozwala nam zajrzeć do malarskiej pracowni, przyglądać się powstawaniu wspaniałych obrazów. Zgrabnie wplata w fabułę historyczne postaci, takie jak Gabriel Rossetti, John Millais czy Elizabeth Siddal. Muszę jednak przyznać, że trochę żałuję, iż Iris ani razu nie ma okazji porozmawiać z Siddal — te dwie artystki, walczące o uznanie w dziedzinie zdominowanej przez mężczyzn, niewątpliwie mogłyby odbyć niejedną ciekawą dyskusję.

Powiedzmy sobie szczerze — dla bardzo wrażliwych czytelników „Fabryka lalek” może okazać się zbyt dużym wyzwaniem, za to ci, którzy chętnie czytają o wszystkim, co brzydkie, dziwaczne i odrażające, którzy szukają w literaturze nagiej prawdy, a nie upiększonego świata, z pewnością będą zadowoleni z lektury.

Małgorzata Pawlak