Na początek ustalmy: historia list bestsellerów w Ameryce to rzecz poważna. Sięga bowiem XIX wieku.

Po raz pierwszy została opublikowana przez dziennik „The Bookman”, w 1895 roku. W poniedziałek, 12 października 1931 roku, świat poznał z kolei listę bestsellerów „New York Timesa”, która ukazuje się do dziś. Na pierwszej z nich znalazło się dziewięć tytułów – pięć beletrystycznych i cztery niebeletrystyczne. Dane dotyczyły jednak tylko Nowego Jorku. Ogólnokrajowa lista bestsellerów nowojorskiego „Timesa” została utworzona 9 kwietnia 1942 roku i pojawiła się w niedzielnym „New York Times Book Review”.

W latach 50. zestawienie „New York Timesa” – wraz z listą „Publishers Weekly” – stało się wiodącym dla specjalistów od rynku książki. W latach 60. i 70. sieciowe księgarnie zaczęły zmieniać swój model biznesowy, wykorzystując status bestsellerów do promowania książek, a nie tylko jako miernik sprzedaży.

W kolejnych latach „bestseller” wyrósł na najważniejsze słowo na wydawniczym rynku.

„The Wall Street Journal” rezygnuje z listy bestsellerów

Nie dziwi więc, że gdy „The Wall Street Journal”, jeden z najważniejszych amerykańskich dzienników, który ukazuje się nieprzerwanie od 1889 roku, postanowił zerwać z długoletnią tradycją i na początku listopada ogłosił, że rezygnuje z publikowania cotygodniowej listy bestsellerów, decyzja ta wywołała niemałe zamieszanie.

Paul Gigot, redaktor dziennika, poinformował, że kontrakt z Circana BookScan, firmą zajmującą się analizą sprzedaży na amerykańskim rynku wydawniczym, wygasł, a gazeta nie zamierza go odnowić.

Ostatnie zestawienie bestsellerów „The Wall Street Journal” opublikowano tym samym 2 listopada. Listę zdominowała głośna autobiografia Britney Spears. „Kobieta, którą jestem” była numerem jeden we wszystkich trzech kategoriach literatury faktu. Na szczycie zestawienia pozycji beletrystycznych znalazł się „No Brainer” Jeffa Kinneya, najnowszy tom cyklu „Dziennik cwaniaczka”, który na razie nie doczekał się polskiego przekładu.

Nie można wykluczyć, że „The Wall Street Journal” w przyszłości przywróci listę (podobnie było w przypadku zestawienia „USA Today”). Jak i tego, że decyzja dziennika może zwiastować pewne przeobrażenia rynku książki.

Jeśli przyjrzymy się reakcjom amerykańskiej prasy, zauważymy, że rezygnacja z publikowania zestawienia wywołała dyskusję dotyczącą nie tylko widocznej zmiany podejścia do statusu bestsellera, ale i szerzej – sensu tworzenia podobnych list.

Bestsellery bez znaczenia?

Powiedzieć, że każdy może trafić na listę bestsellerów, byłoby zbyt dużym uproszczeniem, ale warto wspomnieć tu choćby przypadek Marka Dawsona, brytyjskiego pisarza, który w połowie 2020 roku ze swoim thrillerem „Sprzątacz” zajął ósme miejsce na liście „Sunday Times” wśród książek w twardej oprawie.

Sukces? Oczywiście. Dawson zrobił jednak coś niezwykłego: kupił 400 egzemplarzy własnej książki. Na znalezienie się w pierwszej dziesiątce wydał 3600 funtów.

W swoim podcaście wyjaśnił potem, że kiedy Nielsen opublikował cotygodniową listę najlepiej sprzedających się książek, „Sprzątacz” uplasował się na 13. miejscu z 1300 sprzedanymi egzemplarzami. „Chcieliśmy dostać się do pierwszej dziesiątki”, powiedział, „i próbowaliśmy wymyślić sposoby, w jakie moglibyśmy to zrobić”. Wystarczyło na własną rękę dokupić 400 egzemplarzy „Sprzątacza”.

Moralna strona zagadnienia to jedno. Podobnie jak sens tworzenia list, na które książka może trafić, zaliczywszy ledwie jeden dobry (pod względem sprzedażowym) tydzień. Moją uwagę przykuwa przede wszystkim fakt, że do pochwalenia się statusem bestsellera „Sunday Times” Dawsonowi wystarczyło 1700 sprzedanych egzemplarzy.

Choć im bardziej zagłębiam się w temat, tym bardziej nabieram przekonania, że to całkiem imponujący wynik.

Bestseller za kilka dolarów

Komentując decyzję „The Wall Street Journal” o zakończeniu publikowania listy, Jacquelyn Lynn, amerykańska autorka, ghostwriterka i konsultantka do spraw self-publishingu, wspomina znane jej praktyki prowadzące do osiągnięcia statusu bestsellera. W jej tekście opublikowanym na amerykańskiej platformie blogowej Medium czytam:

Ciekawiej robi się, gdy przyjrzymy się statusowi bestsellera na stronie giganta rynku e-commerce. Amazon jest zdecydowanie największym sprzedawcą zarówno fizycznych, jak i elektronicznych książek, kontrolującym ponad połowę sprzedaży w Stanach Zjednoczonych i – według niektórych szacunków – ponad 80% rynku e-booków.

Lynn wspomina, że przed kilkoma laty jedna z książek z serii jej autorstwa, „My Book About”, zajęła pierwsze miejsce w rankingu Hot New Releases Amazona.

I dodaje:

Jak to wygląda w Polsce?

Chciałoby się powiedzieć: co kraj, to obyczaj. Podczas gdy w Wielkiej Brytanii przyjęło się, że status bestsellera przysługuje książkom, które sprzedają się w liczbie od 4000 do 25 000 egzemplarzy tygodniowo, w Kanadzie mianem tym określa się pozycje, które w danym tygodniu po prostu sprzedają się najlepiej. A co z USA i jej najbardziej prestiżowym zestawieniem? Według badania EPJ Data Science, w którym zebrano dane z list bestsellerów „New York Timesa” z lat 2008–2016, aby znaleźć się na liście, należy sprzedać od 1000 do 10 000 egzemplarzy książki tygodniowo, w zależności od konkurencji. Ponad jedna czwarta książek (26 proc.) widnieje na liście tylko przez tydzień. Średnia sprzedaż waha się między 4000 a 8000 egzemplarzy w przypadku beletrystyki i między 2000 a 6000 egzemplarzy w przypadku literatury faktu.

By osiągnąć status bestsellera w Polsce – jak się przyjęło – wystarczy sprzedać 10 000 egzemplarzy w ogóle. „Wystarczy” nie jest tu zresztą najodpowiedniejszym słowem. Podobna sztuka udaje się nielicznym polskim autorom. Co więcej, wspomniane 10 000 to tylko umowna liczba i jako że w Polsce nie istnieją sztywne ramy określające, kiedy możemy mówić o bestsellerze, w praktyce osoby odpowiedzialne za promocje książek używają tego terminu dość swobodnie.

Polscy wydawcy z rzadka opowiadają o liczbie sprzedanych egzemplarzy. Chyba że mówimy o prawdziwych hitach – jak doskonałe „Chłopki”, które niedawno przekroczyły granicę 200 tysięcy sprzedanych sztuk. Czy o dołączeniu do wąskiego grona pisarzy i pisarek, którzy sprzedali ponad milion książek (więcej na ten temat przeczytasz w artykule Co łączy Twardocha, Rogozińskiego i autorkę „Kici Koci”? Miliony).

Jako że w polskiej prasie nie znajdziemy list, które swoim prestiżem dorównywałyby zestawieniom „New York Timesa” czy „The Wall Street Journal”, walka rozgrywa się o status bestsellera w największych księgarniach sieciowych. A i wszelkie zestawienia typu top 100 najlepiej sprzedawanych pozycji nie są wolne od pewnych manipulacji. W sieci znaleźć można poradniki w stylu „Jak trafić na listę bestsellerów?”, a ich autorzy – podobnie jak w przypadku amerykańskiego rynku – radzą choćby, że warto kupować własne książki, by piąć się w rankingu i w ten sposób wpływać na układ list, a wydane pieniądze potraktować jako płatną promocję.

Na koniec wróćmy więc do pytania postawionego na początku tekstu: czy listy bestsellerów wciąż mają znaczenie? Najwyraźniej, jeśli przyjrzymy się staraniom, by się na nich znaleźć. Sens? Przy wszystkich swoich wadach potrafią być przecież drogowskazem dla osób nieco mniej uważnie śledzących wydawniczy rynek i zdarza się, że promują dobrą literaturę.

Cóż, odpowiedź pozostawiam wam.