„Polska wkraczała w wiek XX z nadzieją na odzyskanie niepodległości, zaś zamyka ten wiek i wkracza w wiek XXI ponownie suwerenna. Aspiracje Polaków przygotowujących się do niepodległości u progu XX wieku spełniły się w 1918 roku”.

Na polskim rynku wydawniczym zauważyć można wzrost tytułów będących syntezami historii Polski. Fakt ten dowodzi, że wciąż dużo ludzi chce czytać i na nowo odkrywać polską historię. Oczywiście krótka synteza nie może sobie rościć prawa do miana akademickiego podręcznika czy szczegółowego opracowania. Ma raczej za zadanie podanie podstawowej wiedzy, uporządkowanie faktów i zainteresowanie czytelnika na tyle, aby chciał dalej zgłębiać swoją wiedzę historyczną.

Bez wątpienia tymi cechami odznacza się publikacja profesora Jerzego Topolskiego pod tytułem „Historia Polski”. Jej nowe wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa Poznańskiego. Autor jest znanym i cenionym historykiem. Jego niespełna czterystustronicowa książka stanowi syntetyczne opracowanie dziejów Polski od czasów najdawniejszych do wieku XXI. Autorowi nie sposób odmówić umiejętności ciekawego przedstawiania naszej historii. Narracja jest płynna, a język i styl książki sprawiają, że naprawdę dobrze się ją czyta.

Jerzy Topolski podzielił swoją książkę na trzynaście rozdziałów. Opisuje dzieje ziem polskich od starożytności po czasy nam współczesne. Stara się dać odpowiedzi na to, w jaki sposób doszło do powstania państwa i narodu polskiego. Dlaczego to właśnie Polanie okazali się tymi, którzy zdobyli przewagę wśród innych plemion słowiańskich? Jak wyglądała polska piastowska? Czy ówczesne państwo wyróżniało się na tle innych? Jak autor ocenia przyjęcie chrześcijaństwa przez Mieszka I w obrządku łacińskim? Czy był to wymysł księcia, czy raczej dziejowa konieczność?

Bardzo ciekawe są rozdziały obejmujące lata 1320–1618. Zdaniem autora Polska była wtedy środkowoeuropejską potęgą, na co składało się wiele czynników. Oczywiście przełomem w historii naszego kraju – na co zgodnie zwracają uwagę wszyscy historycy – była unia z Litwą. Na trwale zmieniła ona wektor polskiej polityki zagranicznej, przestawiając ją na sprawy wschodnie.

Osłabienie pozycji międzynarodowej i gospodarczej związane było ze wzrostem roli magnatów, którzy zaczęli mieć coraz większy wpływ na rządy w kraju. Prawdziwy początek końca wyznacza powstanie Chmielnickiego. Bunt Kozaków, potem potop szwedzki i wojny z Turcją – ze wszystkich tych konfliktów nasz kraj wychodził coraz bardziej osłabiony. Czy jednak rozbiory były nie do uniknięcia? Dlaczego zdaniem Topolskiego Stanisław August Poniatowski to najwybitniejszy polski król?

Trzeba powiedzieć, że niektóre sądy Jerzego Topolskiego mogą się wydawać nieco odbiegające od „szkolnej” wizji historii Polski. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że w tak krótkim opracowaniu nie sposób dostatecznie rozwinąć pewnych zawiłych kwestii. Autor stara się pisać nie tylko o historii politycznej, lecz także porusza kwestie gospodarki, kultury, sztuki.

Reasumując, „Historia Polski” Jerzego Topolskiego to dobre, syntetyczne ujęcie dziejów naszego kraju. Z oczywistych jednak względów nie może ono pretendować do akademickiego wykładu lub naukowego podręcznika. Jest to raczej popularnonaukowa książka, skierowana do szerszego grona odbiorców. Sięgając po tę pozycję, warto o tym pamiętać.

Wojciech Sobański