Dzisiaj narysujemy śmierć

Tochman w najwyższej formie. Świetny reportaż opisujący nie tylko to, co działo się w Rwandzie w 1994 r., ale również odnoszący się do tego, jak ten kraj wygląda po kilkunastu latach od niewyobrażalnej - w swoim okrucieństwie, jak też samej skali - zbrodni. Książka jest mocna w opisie bólu i cierpienia, jest również głosem ofiar wołających z wyżyn Rwandy. Polecam.

Tochman w najwyższej formie. Świetny reportaż opisujący nie tylko to, co działo się w Rwandzie w 1994 r., ale również odnoszący się do tego, jak ten kraj wygląda po kilkunastu latach od niewyobrażalnej - w swoim okrucieństwie, jak też samej skali - zbrodni. Książka jest mocna w opisie bólu i cierpienia, jest również głosem ofiar wołających z wyżyn Rwandy. Polecam.

Pokaż mimo to

O walkach między Tutsi i Hutu słyszałam już w gimnazjum, gdzie na WOSie pokazywali nam filmy dotyczące ludobójstwa i ich pokłosia. Niewiele z tego rozumiałam i inna wrażliwość nie pozwoliła mi wtedy zgłębić tego tematu. Dzięki książce Wojciecha Tochmana wróciłam do tego, co już słyszałam, rozumiejąc więcej. Targają mną mieszane emocje. Z jednej strony byłam przerażona tym, co czytam, z drugiej - nie mogłam oderwać się od lektury. Tekst chwyta za serce i gardło. Książka jest krótka, ale bardzo intensywna, stanowi ogromną nauczkę na przyszłość. Oby nikt nie musiał już przezywać takiej historii...

O walkach między Tutsi i Hutu słyszałam już w gimnazjum, gdzie na WOSie pokazywali nam filmy dotyczące ludobójstwa i ich pokłosia. Niewiele z tego rozumiałam i inna wrażliwość nie pozwoliła mi wtedy zgłębić tego tematu. Dzięki książce Wojciecha Tochmana wróciłam do tego, co już słyszałam, rozumiejąc więcej. Targają mną mieszane emocje. Z jednej strony byłam przerażona tym,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Trzeba przeczytać, bo nie wolno nam zapomnieć. Historia zorganizowanego ludobójstwa na masową skalę, która wydarzyła się raptem ćwierć wieku temu. Książka niewątpliwie mocna, i chwała autorowi za podjęcie tego tematu, bo- powtórzę się- nie wolno nam zapomnieć!

Trzeba przeczytać, bo nie wolno nam zapomnieć. Historia zorganizowanego ludobójstwa na masową skalę, która wydarzyła się raptem ćwierć wieku temu. Książka niewątpliwie mocna, i chwała autorowi za podjęcie tego tematu, bo- powtórzę się- nie wolno nam zapomnieć!

Pokaż mimo to

Historia ludobójstwa w Rwandzie jest mi dobrze znana z serii książek Jeana Hatzfelda. Sięgając więc po książkę „Dzisiaj narysujemy śmierć”, chciałem przede wszystkim sprawdzić, jak Wojciech Tochman poradził sobie z tym trudnym tematem. Jaki rysunek rwandyjskiego dramatu naszkicował przed polskim czytelnikiem? Odpowiedź na to pytanie jest jedna – bezgranicznie brutalny, pełen bezwzględnego i okrutnego realizmu, który w swoich książkach Hatzfeld jednak trochę łagodził. Tochman zdecydował się na inne podejście. Jego narracja ludobójstwa ma przede wszystkim pokazać dzikie i odrażające okrucieństwo, a jego słowa mają pachnieć krwią, potem, uryną i spermą. To może wstrząsać, może szokować, może powodować mdłości, ale przede wszystkim ma uderzać. Mocno. Precyzyjnie. I brutalnie. Niczym chińska maczeta w rękach morderców Hutu. Taki jest Tochman w tej książce, inny niż w pozostałych swoich reportażach. Dlaczego? Bo i rwandyjskie ludobójstwo było inne od wszystkich. Miało swoją „specyfikę”, o ile w ogóle można mówić o czymś takim. W Srebrenicy mordów dokonywało wojsko, w Kambodży byli partyzanci, ale w Rwandzie zbrodni na Tutsi dokonywali wszyscy. Dosłownie wszyscy. I właśnie dlatego w tak krótkim czasie i tak prymitywnymi metodami udało się zgładzić tak dużo ludzi.

Jeśli zatem chodzi o końcowy rysunek rwandyjskiego ludobójstwa, to nie sposób odmówić Tochmanowi wykonania świetnej roboty. Reportaż wgniata w fotel nawet po przeczytaniu wcześniejszych książek o Rwandzie. A jeśli czytelnik nie miał okazji, aby poznać naturę tego mordu, to reportaż Wojciecha Tochmana działa na niego jeszcze mocniej. Dla miłośników pióra tegoż autora nie trzeba właściwie nic więcej dodawać, gdyż Tochman zachowuje swój charakterystyczny i zwięzły styl opowieści. Pisze krótko, empatycznie, momentami prowokująco, ale zawsze w sedno. Owszem, wsadza momentami przysłowiowy „kij w mrowisko”, ale tylko po to, aby zmusić do refleksji. Nowością jest tylko wspomniana przeze mnie brutalność i realizm w opisie wydarzeń. To novum jednak w niczym nie przeszkadza w lekturze, przeciwnie – nadaje jej zasadniczego waloru. Śmierć zadawana w dziki i barbarzyński sposób musi zostać opisana dokładnie takimi samymi środkami, aby czytelnik mógł ją poczuć. To jest najważniejsze - poczuć dramat ludobójstwa. Nie będę przytaczał przykładów, gdyż wystarczy sięgnąć po książkę, aby zrozumieć, co mam na myśli. Taką mam przynajmniej nadzieję.

Inną sprawą natomiast jest, czy naszkicowany przez Tochmana obraz ludobójstwa w Rwandzie w pełni oddaje wszystkie odcienie tej zbrodni. I czy jest to w ogóle możliwe? Autor nie ma na celu wyjaśnienia tego dramatu, nie jest śledczym, który na podstawie przesłanek ma zaprezentować wnioski końcowe. Nie, jego rolą jest dwojaka. Po pierwsze, o czym już napisałem – ma przedstawić fakty takimi, jakimi były one w oczach świadków. Z tego zadania wywiązuje się z pietystyczną skrupulatnością. Po drugie, na marginesie faktu musi zadawać czytelnikowi pewne pytania. Sam obraz ludobójstwa w Rwandzie to za mało. To spłycenie problemu. Tania sensacja, o którą Wojciecha Tochmana nie sposób posądzać. Tam musi być coś więcej - muszą być ukazane pewne problemy, które czytelnik powinien wychwycić, aby lektura książki miała głębszy sens. Bo po co opisywać po raz któryś z kolei historię ludobójstwa w Rwandzie? Zrobił to już wspomniany przeze mnie Hatzfeld, zrobili inni. Wojciech Tochman stawia kilka takich pytań – jedne wprost, inne na marginesie.

Pierwszym i zasadniczym jest pytanie – po co ja o tym piszę? I po co inni mają o tym czytać? Dlaczego rwandyjski dramat ma nieść dla mieszkańca średniej wielkości państwa w środku Europy jakąkolwiek wartość? To pytanie, na które tak naprawdę musi odpowiedzieć każdy, kto sięga po tę książkę. Ja na to pytanie już częściowo odpowiedziałem, ale muszę jeszcze dodać drugą część odpowiedzi. O dramatach ludobójstwa czyta się według mnie nie dlatego, żeby wzruszyć się losem ofiar, nie dlatego, aby dowiedzieć się, jak było, ale po to, aby zrozumieć, że ludobójstwo zawsze zachowuje swoją potencjalność. To trudna - i dla niektórych też bolesna - nauka potrzebna do tego, aby dostrzec miejsca, gdzie może się ono powtórzyć. A takich miejsc nasz świat jest nadal pełen. To nie jest tak, że ludobójstwo gdzieś na świecie uczy poprzez przykład resztę ludzkości. Gdyby tak było, pewnie już dawno nie musielibyśmy o tym czytać, a pisarze i reporterzy opisywać. Ludobójstwo, ujawniając swoją straszliwą i niszczycielską moc, zawsze dotyka tylko określonego terenu, określonego państwa i narodu. Piętnując tych, którzy dopuścili się zbrodni, jakże często przyjmujemy postawę pomnikowego moralizatora, do którego nie dociera prosty fakt, że podstawą ludobójstwa jest nienawiść, a nienawiść żyje w każdym człowieku, w każdej społeczności, w każdym państwie. Ludobójstwo nie jest zatem niczym innym jak bezmyślnym wybuchem nienawiści w sprzyjających ku temu okolicznościach. Dlaczego czytamy książki o masakrach i zbrodniach z przeszłości? Aby ciągle odkrywać te same mechanizmy, w których nienawiść drzemiąca w nas znajduje swój upust w masowej zbrodni.

Innym problemem w książce Tochmana, który zwrócił moją uwagę, była sprawa zachowania się obcokrajowców, a w szczególności żołnierzy i duchownych z Europy, w kwietniu 1994 roku. To dość kontrowersyjny fragment „Dzisiaj narysujemy śmierć”. Próbując odgadnąć, o co mogło chodzić autorowi, mogę oczywiście dokonać nadinterpretacji, ale wydaje mi się, że Tochman miał tutaj podwójny cel. Po pierwsze, przywołanie postaci polskich zakonników i księży działających w Rwandzie i ich postawy wobec dokonującej się tam zbrodni miała chyba za zadanie zmniejszenie dystansu między polskim odbiorcą a opisywanymi faktami. Oto bowiem nagle polscy obywatele stają się częścią tamtej historii, a polski czytelnik musi zająć jakieś stanowisko w tej sprawie. Oburzenie? Potępienie? A może zrozumienie? Postawa czytelnika koniec końców nie jest tutaj aż tak bardzo ważna, bo cel zostaje osiągnięty – trzeba wejść w tamtą sytuację, trzeba zobaczyć tych, którzy próbowali się chronić w kościele, i tych, którzy z maczetami przyszli ich zabić. Jednym słowem czytelnik daje się wciągnąć w pułapkę - choć to może złe słowo – autora. Jesteś w Rwandzie, jesteś wobec wyboru między skrajnym złem a beznadziejnym dobrem? A może po prostu między życiem a śmiercią? Musisz decydować.

Decydować tak samo, jak ówcześnie znajdujący się na miejscu Polacy. Ciężko mi zaakceptować myśl, że Tochman prezentując postawę polskich zakonników nie potrafił dokonać takiej próby, do jakiej zmuszony jest czytelnik. Mogę oczywiście uznać, że tak naprawdę żadnej „pułapki” na czytelnika nie było, a cały rozdział jest tylko pretekstem do tego, aby wykazać hipokryzję i tchórzostwo duchownych, którzy nie chcieli chronić swoich owieczek, bo groziło to okrutną śmiercią. Ale mogę również wyobrazić sobie, że cały ten fragment jest otwartym pytaniem o chrześcijaństwo w Afryce. Polscy księża są zatem tylko pretekstem, aby czytelnik zastanowił się nad bardzo prostym faktem – przytłaczająca większość Rwandyjczyków to katolicy, a kraj ten w roku 1990 odwiedził polski papież. Niecałe cztery lata później doszło do niewyobrażalnej rzezi w formalnie katolickim kraju. Dlaczego? Dlaczego uczniowie Chrystusa sięgnęli po maczety i zrobili dokładnie to, co opisał nam autor? Ludobójstwo jest erupcją, ale procesy, które do tej erupcji prowadzą, są o wiele bardziej złożone i sięgają na długo wstecz. Czy można zaryzykować twierdzenie, że wszędzie tam, gdzie dochodzi do zbrodni ludobójstwa, religia ponosi klęskę? Ludobójstwo obnaża człowieka, ukazując prawdę o nim samym. A jeśli tak jest, to katolicyzm w jakimś sensie poniósł w Rwandzie klęskę. Katolicyzm, który budowaliśmy tam także my. Karaluchy nie wzięły się znikąd, nie wyrosły z podziemi z dnia na dzień. Karaluchy były obecne od dawna, ale w Rwandzie nikt nie chciał o tym mówić głośno. Czy także tamtejszy kościół katolicki nie chciał widzieć tego, co zwiastowało późniejszą rzeź? Kwestię tę pozostawiam do indywidualnej oceny.

Myślę, że „Narysujmy sobie śmierć” to jedna z najważniejszych książek Wojciecha Tochmana. Stylowo oddaję pełnię jego warsztatu oraz reporterskiego podejścia. To książka mocna i brutalna, dokładnie tak samo jak wydarzenia, o których traktuje. To książka zadająca dużo ważnych pytań, choć nie zawsze wprost, o których tylko częściowo wspomniałem wyżej. To wielka przysługa dla ludzkości, bo tylko czytając ciągle i ciągle o takich historiach, możemy pamiętać, że taki scenariusz jest możliwy. W sprzyjającym czasie, w sprzyjającym miejscu, w sprzyjających okolicznościach. Bez tego ciągle będziemy zaskakiwaniu rzeczywistością, a przecież rolą reportera jest tą rzeczywistość ciągle objaśniać i tłumaczyć. Krótko: trzeba przeczytać.

Historia ludobójstwa w Rwandzie jest mi dobrze znana z serii książek Jeana Hatzfelda. Sięgając więc po książkę „Dzisiaj narysujemy śmierć”, chciałem przede wszystkim sprawdzić, jak Wojciech Tochman poradził sobie z tym trudnym tematem. Jaki rysunek rwandyjskiego dramatu naszkicował przed polskim czytelnikiem? Odpowiedź na to pytanie jest jedna – bezgranicznie brutalny,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Nawet nie wiem co napisać. Ta książka nie wymaga zbędnych słów,

Miałam wyrzuty sumienia czytając tę historię z takim zapałem. Odnosiłam wrażenie, że swoją ciekawością i niedowierzaniem hańbię pamięć tych wszystkich ofiar.
Wiem, że książka miała za zadanie przedstawić rzeczywistość, ale pomimo zapoznania się w jakimś stopniu z historią Rwandy nadal nie chce wierzyć w te wszystkie świadectwa przedstawione przez Tochmana.
Czytając chciałam jednocześnie płakać i brnąć dalej, wiedząc, że nie można o tej tragedii zapomnieć. Pomimo niezwykle bezuczuciowego przekazu wszystkich informacji czułam żal i smutek wszystkich bohaterów reportażu, jak i samego autora.

Nawet nie wiem co napisać. Ta książka nie wymaga zbędnych słów,

Miałam wyrzuty sumienia czytając tę historię z takim zapałem. Odnosiłam wrażenie, że swoją ciekawością i niedowierzaniem hańbię pamięć tych wszystkich ofiar.
Wiem, że książka miała za zadanie przedstawić rzeczywistość, ale pomimo zapoznania się w jakimś stopniu z historią Rwandy nadal nie chce wierzyć w te...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Żadna książka nie zrobiła na mnie takie wrażenia jak ta. Autor idealnie oddzielił swoje emocje od czegoś niewyobrażalnego.

Żadna książka nie zrobiła na mnie takie wrażenia jak ta. Autor idealnie oddzielił swoje emocje od czegoś niewyobrażalnego.

Pokaż mimo to

Po przeczytaniu zaledwie kilku stron marzyłam, żeby już skończyć. Trudna, poruszająca książka.
Ogrom zła niewyobrażalny.

Po przeczytaniu zaledwie kilku stron marzyłam, żeby już skończyć. Trudna, poruszająca książka.
Ogrom zła niewyobrażalny.

Pokaż mimo to

Pozycja do przeczytania na kilka podejść, ale tylko dlatego, że jest tak straszna.

Jeszcze żadna książka mną tak nie wstrząsnęła. Jestem przerażona.

Wojciech Tochman zrobił kawał dobrej roboty, na pewno wiele go to kosztowało.

Takich książek się nie zapomina.

Pozycja do przeczytania na kilka podejść, ale tylko dlatego, że jest tak straszna.

Jeszcze żadna książka mną tak nie wstrząsnęła. Jestem przerażona.

Wojciech Tochman zrobił kawał dobrej roboty, na pewno wiele go to kosztowało.

Takich książek się nie zapomina.

Pokaż mimo to

Porusza, wstrząsa. Przejmujący reportaż o złu. I o tym, jak żyć po doświadczeniu najgorszego.

Porusza, wstrząsa. Przejmujący reportaż o złu. I o tym, jak żyć po doświadczeniu najgorszego.

Pokaż mimo to

Ciężko ocenić książkę, która porusza tak trudny i bolesny temat. Przejmująca i przerażająca
Nieprawdopodobne, że coś takiego miało miejsce pod koniec XX wieku.

Ciężko ocenić książkę, która porusza tak trudny i bolesny temat. Przejmująca i przerażająca
Nieprawdopodobne, że coś takiego miało miejsce pod koniec XX wieku.

Pokaż mimo to