Miron Urbaniak

Książka ta jest bardzo obszernym opracowaniem dotyczącym zabytkowego Kanału Gliwickiego, łączącego Górny Śląsk (poprzez port w Gliwicach) z Odrą (w okolicach Kędzierzyna-Koźla). Podzielona jest na dwie zasadnicze części. Pierwsza opisuje dzieje kanału: przesłanki powstania z uwzględnieniem kontekstu historycznego, budowę rok po roku i jego dalsze losy, w tym zmianę "właściciela" - po 1945 roku kanał znalazł się po stronie polskiej. Część tę zamyka opis batalii z urzędami ochrony zabytków w Katowicach i Opolu, w której uczestniczył autor, w celu niedopuszczenia do "modernizacji" śluz na kanale polegającej na usunięciu części zabytkowego (i nadal sprawnego) osprzętu i zastąpienia go nowym. Do tej sprawy można mieć różne podejścia: jedni podkreślają znaczenie dziedzictwa kulturowego, inni odrzucają sentymentalizm i promują unowocześnianie. Co najmniej dziwne jest, że wspomniane urzędy ochrony zabytków (zwłaszcza katowicki) prezentowały tę drugą postawę. Na drugą część składa się szczegółowy opis kanału i jego infrastruktury. Autor omawia nie tylko urządzenia hydrotechniczne takie jak śluzy czy jazy, ale również obiekty towarzyszące: mosty i budynki mieszkalne. Słowo "szczegółowy" wymaga podkreślenia, ponieważ autor zagłębia się w takie niuanse jak rodzaje materiałów użytych do budowy, dokładne umiejscowienie obiektów, czy ich estetyka i funkcjonalność. Zaimponowała mi wielostronna analiza, jaką przeprowadził autor, obejmująca m.in. aspekty historyczny, techniczny i architektoniczny. Z drugiej strony dla niebranżowego czytelnika ilość szczegółów może być przytłaczająca. Minusem jest również brak wyjaśnienia terminów z zakresu hydrotechniki i architektury. Końcówkę drugiej części książki stanowi opis walorów zabytkowych kanału. Jeśli chodzi o styl tekstu, autorowi udało się zachować balans pomiędzy rozprawą naukową a publikacją popularyzatorską. Dzięki temu książka może zainteresować czytelników niebędących pracownikami naukowymi lub z branży konserwatorskiej. Przyczepić się mogę do nadużywania słów "względnie" i "tudzież", ale to tylko moje odczucia. Od strony technicznej publikacja prezentuje się bardzo dobrze: twarda oprawa, kredowy papier, duża ilość zdjęć i wykresów. Czy książka jest warta polecenia? Sam przed lekturą nigdy nie słyszałem o Kanale Gliwickim, ani nie interesowałem się architekturą, bądź archeologią przemysłową, jednak ta pozycja zdołała przykuć moją uwagę; więc sądzę, że tak. Czasami człowiek w ogóle nie jest świadomy, że niedaleko znajduje się obiekt będący elementem dziedzictwa kulturowego.