Małgorzata Pilaszek

"Czary często były uważane, przynajmniej przez sceptyków, za przestępstwo wyimaginowane, za wytwór fantazji, pozbawiony realnych podstaw. Osoby zaś sądzone za czary uważano za ofiary oszukańczego sądownictwa i represyjnego systemu prawnego. Czy wnioski te były uzasadnione? Czy wynikiem ogólnoeuropejskiego polowania na czarownice było skazanie tysięcy ludzi, którzy nie popełnili żadnych przestępstw, czy też czarownice rzeczywiście winne były niektórych z zarzucanych im czynów?" Praktyki magiczne i czary od dawna syciły wyobraźnię społeczeństwa. Masowe prześladowania osób podejrzanych o ich praktykowanie z pewnością należą do mrocznych kart europejskiej historii. Wówczas utrzymywano wierzenia w czarownice, obdarzone nadzwyczajną i tajemniczą mocą czynienia zła. Przekonanie to stopniowo rozpowszechniło się niemal na całym kontynencie. Głębokie korzenie tych poglądów sięgają czasów średniowiecza, kiedy wiara w świat demonów i królestwo ciemności towarzyszyła niemalże w każdej dziedzinie życia. Stopniowa ewolucja tych wierzeń i wpływ wielu czynników w epoce nowożytnej, spowodowała rozwój zjawiska historycznego, określanego mianem "europejskiego polowania na czarownice". Społeczeństwa ulegały zbiorowej panice i szaleństwu w tropieniu oskarżonych czarownic, dramatycznie podsycanych przez instytucje świeckie i kościelne. Współcześnie zjawisko to budzi ogromne zainteresowanie, pozwala na dobrowolne przekraczanie granic realnego i fantastycznego świata. Pełną, szczegółową syntezą dziejów owego zjawiska na ziemiach polskich, zajęła się Małgorzata Pilaszek. Warto zauważyć, że w Polsce traktuje się to zjawisko marginalnie, gdyż jego skutki i skala nie miała tak ogromnego znaczenia jak w pozostałej części Europy (ich liczba oscyluje ok. 100 - 200 tys. oskarżonych w skali europejskiej, w Koronie ok. 1 tys., według M.Pilaszek). Autorka objęła badaniami obszar Korony w XV-XVIII wieku, tworząc próbę ujęcia zjawiska "polowania na czarownice" w perspektywie porównawczej. Założenie to z pewnością nastręczało wiele trudności, gdyż jego geneza i przebieg budzi liczne kontrowersje. Z wielu czynników, znajdujących swoje odzwierciedlenie w procesach o czary, warto przytoczyć: działalność reformacji, kontrreformacji, inkwizycji, działalność jurysdykcji świeckiej i kościelnej, wojny religijne, rozwój nowoczesnego państwa i społeczeństwa, masowe epidemie, kulturowe konflikty i lęki, nienawiść do kobiet i tępienie pogańskich mitów. Autorka szczegółowo skupiła się w swej pracy na każdym z omawianych aspektów, znacznie przybliżając jego złożoność. Sam wizerunek czarownicy nie jest jednolity, niejednokrotnie o wykorzystywanie tajemnych mocy posądzano również mężczyzn i kilkuletnie dzieci. Znajdujemy rozdziały poświęcone także rozwojowi świeckiego wymiaru sprawiedliwości, który w znacznym stopniu przejął kontrolę nad oskarżonymi o czary, dokonując reform ułatwiających ich ściganie i piętnowanie, powszechnie wykorzystując tortury i orzekając surowe kary. Liczne przykłady źródłowe przyczyniają się do stworzenia spójnego obrazu tego wyjątkowego zjawiska. Praca autorstwa Małgorzaty Pilaszek stanowi niezbędny etap w poszukiwaniu wiedzy i szczegółowych informacji o procesach o czary w Polsce. Poszczególne zagadnienia, chronologia i statystyka tego zjawiska są niezwykle przystępne, zainteresują każdego czytelnika. Dla bardziej wymagających autorka przygotowała obszerną bibliografię, uzupełniającą wiedzę także w skali ogólnoeuropejskiej.