Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Problematyka rumuńska nie jest w Polsce dobrze znana, a szkoda, bo dzieje Rumunii w bardzo wielu punktach przypominają nasze. Dotyczy to choćby bardzo trudnej sytuacji, w jakiej państwo to znalazło się w przeddzień II wojny światowej. Naukowa monografia Agnieszki Kastory poświęcona jest w istocie nie tylko rozbiorowi Rumunii, jakiego w 1940 roku dokonały ZSRR, Węgry i Bułgaria, ale położeniu tego państwa w okresie tzw. dyktatury królewskiej Karola II (1938-40). Książka dzieli się na trzy obszerne rozdziały, z których pierwszy przedstawia losy państwa w okresie międzywojennym, zwłaszcza w okresie tuż przed wybuchem wojny. Rozdział drugi poświęcony jest Rumunii w okresie neutralności, tj. do maja 1940 r., a trzeci ma za temat już stricte rozbiór kraju i rozpad Wielkiej Rumunii. Traktuje więc szczegółowo o zagadnieniach, które w książce o Rumunii w XX wieku tylko pobieżnie wspomniała Małgorzata Willaume, o Juliuszu Demelu w "Historii Rumunii" już nie wspominając. Na kartach niniejszej pracy podjęła Autorka bardzo złożoną problematykę. Książka przedstawia bowiem nie tylko wewnętrzne dzieje Rumunii, ale także dyplomatyczne działania mocarstw względem tego kraju. Bardzo dokładnie prześledzone zostały szybko w okresie 1938-40 zmieniające się stosunki z ZSRR, III Rzeszą, Węgrami, Bułgarią oraz państwami zachodnimi. Dotyczy to zwłaszcza problemów mniejszości narodowych, które w międzywojennej Rumunii stanowiły ok. 28% populacji. Udało się też Autorce przedstawić rumuńskie próby wyjścia z izolacji, nieoficjalne działania dyplomatyczne mające na celu zyskanie pomocy Wielkiej Brytanii i Francji. Obok problematyki politycznej przedmiotem analizy są też kwestie gospodarcze, zwłaszcza walka o podporządkowanie Niemcom przemysłu naftowego Rumunii. Książka pobudza do refleksji. Po pierwsze skłania do zastanowienia się nad słusznością porządku wersalskiego, który w tym rejonie doprowadził do zaostrzenia antagonizmów między narodami i popchnął niektóre państwa w stronę rewizjonizmu. Ententa obdarowała niektóre kraje ogromnymi obszarami kosztem innych dając dowód zasadzie, że są równi i równiejsi. Ta sama kwestia, obecność równych i równiejszych, to powód drugiej refleksji: rewizje granic, które wymusiła na Rumunii (i nie tylko) III Rzesza, zostały tuż po wojnie cofnięte, podczas gdy sowiecki zabór Besarabii i północnej Bukowiny (o paru innych obszarach nie wspomnę) trwa. Po trzecie zwraca uwagę postawa ludności żydowskiej, która - w przeciwieństwie do większości populacji - z radością witała sowieckich "wyzwolicieli". To w dużej mierze tłumaczy stosunek Rumunów do Żydów, traktowanych jako zdrajcy, po wybuchu wojny z ZSRR w 1941 r. Po czwarte wreszcie książka ta skłania do zastanowienia się nad możliwościami działania państw tego rejonu w okresie II wojny światowej. Łatwo dziś potępiać poparcie, jakiego np. Rumunia i Węgry udzieliły Hitlerowi, ale trzeba pamiętać, że państwa te w istocie nie miały wyjścia wobec izolacji, w jakiej pozostawiły je mocarstwa zachodnie. Karol II i admirał Horthy mają swoje na sumieniu, ale na ich działania trzeba patrzeć z właściwej perspektywy, a taką z pewnością nie jest nasz, powojenny sposób patrzenia na te sprawy. Tomasz Babnis