Człowiek we wszechświecie – autor zajął się życiem tętniącym we wszechświecie oraz umieszczeniem człowieka w tej niesłychanie złożonej konstrukcji. Swą podróż rozpoczyna od przypomnienia nam boskich korzeni ludzkości. Opisuje, jak powstał układ słoneczny z perspektywy jasnowidzącego, rozpoznającego subtelne energie twórcze. Autor w szczegółach skupia się na tym, jakim torem toczyła się nasza ewolucja, po czym przechodzi do budowy samego człowieka – z jakich składa się ciał i na jakich płaszczyznach jest obecny. Plan fizyczny jest jedynie jednym z kilku, na których człowiek przebywa jednocześnie.

Następnie opisana została egzystencja człowieka po odłożeniu ciała fizycznego wraz ze szczegółowym objaśnieniem sfer, przez które przechodzi dusza na drodze do miejsca, z którego tu przybyliśmy. Kluczową koncepcją jest tu reinkarnacja, a zrozumienie własnego życia oraz życia innych na ziemi, szczególnie w aspekcie pozornych niesprawiedliwości, nie jest możliwe bez uświadomienia sobie zasad rządzących kołem ponownych narodzin. Autor zajmuje się też celem życia, co po dokładnym przestudiowaniu napawa inspiracją i siłą do odważnego kroczenia naprzód w zrozumieniu, że to my sami jesteśmy odpowiedzialni za własny los.

Na koniec C. W. Leadbeater przedstawia świetlistą przyszłość rasy ludzkiej, kiedy to zaczniemy realizować najwyższe ideały na ścieżce stawania się istotami wykraczającymi ponad zwykłe ludzkie doświadczenia, ścieżka prowadząca do Białego Braterstwa absolutnej miłości, mądrości i mocy.

Cytaty z książki:

Filozofia teozofii wyjaśnia, że system słoneczny jest doskonałym mechanizmem, manifestacją potężnego życia, którego człowiek stanowi zaledwie maleńką cząstkę; jednak zajmuje się i tą maleńką cząstką, bezpośrednio nas obchodzącą, i traktuje o niej wyczerpująco w trzech postaciach: teraźniejszej, przeszłej i przyszłej.

Traktuje o teraźniejszości, opisując, czym naprawdę jest człowiek badany przy pomocy rozwiniętych władz. Mówi się zazwyczaj: człowiek ma duszę; teozofia w rezultacie swych badań bezpośrednich utrzymuje, że człowiek jest duszą, która ma ciało, a raczej ciała, będące w różnych sferach naczyniami i narzędziami tej duszy. Sfery te nie istnieją w przestrzeni oddzielnie, lecz trwają tu jednocześnie i mogą być badane; stanowią one podziały materialnej strony natury i w skupieniu materii mają rozmaite stopnie gęstości. Człowiek istnieje w różnych sferach, lecz zazwyczaj świadom jest swej egzystencji tylko w najniższej z nich, aczkolwiek we śnie lub transie miewa przebłyski czucia tamtych. To, co nazywamy śmiercią, jest tylko rozstaniem się z formą w sferze najniższej, a dusza, czyli człowiek rzeczywisty, w świecie wyższym nie zmienia się, podobnie jak nie zmienia się człowiek fizyczny, choć zdejmuje ubranie. Wszystko to jest przedmiotem nie tylko teorii, lecz obserwacji i doświadczeń.

(…)

Teozofia ma wiele do powiedzenia o przeszłej historii człowieka w znaczeniu biegu jego ewolucji, aż do chwili dojścia do tego, czym jest obecnie. To również jest przedmiotem jej badań. Istnieje bowiem niezatarta pamięć wszystkiego, cokolwiek się stało, rodzaj pamiętników przyrody, które mogą być odczytane przez badacza, jak gdyby wszystko działo się teraz, na jego oczach. Badając w ten sposób przeszłość, dowiadujemy się, że człowiek jest pochodzenia boskiego, że ma już poza sobą długą ewolucję, a właściwie ewolucję podwójną: ewolucję wewnętrzną – życia, czyli duszy, i ewolucję zewnętrzną – formy. Dowiadujemy się, że trwanie człowieka jako ducha osiąga długość wydającą się nam niesłychanie rozległą, a to, co przy­wykliśmy nazywać jego życiem, jest zaledwie jednym dniem egzystencji, wiele z takich dni człowiek przeżył już i wiele ma ich jeszcze przed sobą. A jeśli chcemy zrozumieć jego życie rzeczywiste i cel tegoż, musimy je rozpatrywać nie jako jeden dzień, zaczynający się urodzeniem, a kończący śmiercią, lecz w związku z dniami, które ten obecny poprzedzały i które po nim przyjdą.

O tych, które przyjdą, jest wiele do powiedzenia i mamy co do nich dokładne wskazówki. Wskazówki takie można pozyskać po pierwsze od ludzi posuniętych dalej od nas na drodze ewolucji i mających dzięki temu bezpośrednie doświadczenie, po drugie, można je wysnuć z kierunku dróg przebytych w przeszłości. Cel cyklu tej ewolucji jest widoczny, choć jeszcze bardzo daleki, lecz zdaje się, że nawet wtedy, gdy zostanie już osiągnięty, nieskończoność postępu rozciągnie się znów przed tymi, którzy zapragną iść dalej.

(…)

Jedną z najcenniejszych właściwości tej teorii jest ta, że światło, które nam przynosi, rozwiązuje wiele zagadnień, usuwa wiele trudności, wyjaśnia wiele pozornych niesprawiedliwości życiowych i wykazuje istnienie powszechnego ładu w domniemanym chaosie. A chociaż część nauk teozoficznych oparta jest na badaniu sił, których działanie znajduje się poza obrębem świadomości zwykłego człowieka, to jednak jeśli tenże zechce przyjąć je jako hipotezę, szybko dojdzie do pojęcia prawdy, gdyż ta stanowi jedynie konsekwentne i rozumne wytłumaczenie dramatu życia.

Istnienie ludzi doskonałych, możliwość komunikowania się z nimi i otrzymywania od nich nauk jest jedną z wielkich nowych prawd, jakie teozofia niesie zachodniemu światu. Inną wielką prawdą jest cudowna pewność, że świat nie biegnie na ślepo ku anarchii, lecz że jego postęp pozostaje pod kierunkiem zorganizowanej hierarchii, jest zatem rzeczą zu­pełnie niemożliwą, aby w ostatecznym obrachunku nawet najdrobniejsza jednostka poniosła całkowitą klęskę. W każdym, kto ujrzał choćby najsłabszy tylko blask pracy tej hierarchii, budzi się nieuniknione pragnienie współpracy z nią, służenia pod jej rozkazami najskromniejszymi nawet zdolnościami i stania się godnym, aby w dalekiej przyszłości stanąć choćby w najdalszych jej szeregach.

(…)

Prowadzi to ku tej postaci teozofii, którą nazwaliśmy religijną. Ci, którzy dochodzą do poznania i zrozumienia tych rzeczy, nie zadawalają się już powolną drogą ewolucji i pragną stać się użytecznymi prędzej. Wtedy proszą i otrzymują możność wejścia na ścieżkę krótszą, lecz bardziej stromą. Nie można wtedy uniknąć nagromadzenia pracy, która powinna być wykonana. Jest to jakby dźwiganie ciężaru w górach: można go nieść wprost ku szczytowi przez stromą ścieżkę albo iść z nim powoli pochyłą z lekka drogą. I jedno, i drugie potrzebuje siły, lecz wypełnienie jednej i tej samej pracy w daleko krótszym czasie wymaga już zdecydowanego wysiłku. Wysiłek ten może być uczyniony, gdyż czynili go inni, a ci, którzy dokonali już takiego przedsięwzięcia, twierdzą, że w pełni wynagradza ono poniesione trudy. Ograniczoność rozwoju naszych ciał powoli wtedy odchodzi, a wyswobodzony czło­wiek staje się twórczym współpracownikiem w olbrzymim dziele ewolucji wszystkich stworzeń.

Pojęta jako religia, teozofia daje również swoim zwolennikom zasady życia oparte nie tylko na bezwzględnych nakazach danych w odległej przeszłości, lecz na zdrowym, prostym zrozumieniu faktów wynikających z obserwacji. Stosunek studiującego teozofię do jej wskazań nie jest ślepym posłuszeństwem, jakie się ma wobec przykazań religii, lecz jest raczej podobny do zachowywania wskazań higieny. Moglibyśmy powiedzieć, że ta lub owa rzecz zgodna jest z wolą Boga, gdyż wola Boga wyraża się w tym, co nazywamy prawami natury. Ponieważ wola owa zarządza mądrze wszystkim, przekroczenie jej praw narusza sprawność zakreślonego działania, opóźnia na chwilę jakiś fragment lub drobną część ewolucji i ze względu na to przynosi szkodę nam lub innym. Dlatego to człowiek mądry nie przekracza prawa z tych względów, a nie dla uniknięcia wyimaginowanego gniewu jakiegoś obrażonego bóstwa.

(…)

Teozofia jest również nauką, jest prawdziwą nauką życia i nauką duszy. Stosuje zawsze naukową metodę usilnych badań, powtarzanych wiele razy, klasyfikując później rezultaty i wyciągając z nich wnioski. W ten sposób bada różne stany przyrody, warunki świadomości człowieka w ciągu życia i po pospolicie zwanej śmierci. Nigdy nie dość powtarzania, że jej twierdzenia w tej dziedzinie nie są mglistym domysłem lub przedmiotem wiary, lecz oparte są na bezpośredniej i często powtarzanej obserwacji.

(…)

Widzimy zatem, że teozofia łączy w sobie charakterystyczne cechy filozofii, religii i nauki. „Jakąż zatem dobrą nowinę niesie znużonemu światu?” – można by zapytać – „Jakie zasadnicze twierdzenia wypływają z jej badań? Jakie wielkie sprawy ma do przedłożenia ludzkości?”

Odpowiedzi mieszczą się w zasadniczych twierdzeniach, są to trzy prawdy absolutne, które nigdy nie mogą zaginąć, jednak mogą być pokryte milczeniem ze względu na brak słów:

Dusza człowieka jest nieśmiertelna, a jego przyszłość jest przyszłością, której wzrost i blask nie zna granic.
Źródło życia przebywa w nas i poza nami, jest nieśmiertelne i wiecznie czyniące dobro; jest niesłyszalne, niewidzialne i bezwonne, lecz dostrzegalne dla tego, kto pragnie je dostrzec.
Każdy człowiek jest swym własnym prawodawcą i twórcą własnej chwały lub mroku; sędzią własnego życia decydującym o własnej nagrodzie, o własnej karze.
Prawdy te, wielkie jak samo życie, są proste jak najprostszy umysł ludzki. Mówiąc krótko i zwykłym językiem, znaczy to, że Bóg jest dobry, że człowiek jest nieśmiertelny i że zbierać będziemy to, co posiejemy. Istnieje określony plan wszelkich rzeczy, pozostający pod rozumnym kierownictwem i wypełniający się według niezmiennych praw. Człowiek ma własne miejsce w tym planie i żyje według jego praw. Jeśli je rozumie i współdziała z nimi, posuwa się szybko naprzód i jest szczęśliwy; jeśli ich nie rozumie, jeśli je łamie świadomie lub nieświadomie, opóźnia swój postęp i jest nieszczęśliwy. Są to nie teorie, lecz dowiedzione fakty. Kto wątpi, niech bada i przekona się sam.