Obraz społeczeństwa polskiego drugiej polowy 19 wieku. Tragiczna sytuacja polskich chłopów, żyjących w ciemnocie, zmuszanych do udziału w bezsensownych wojnach, prowadzonych przez zaborców i emigrujących za chlebem do Stanów Zjednoczonych. Beztroskie życie polskiego ziemiaństwa i arystokracji, nie uświadamiających sobie konieczności pracy od podstaw i pracy organicznej - głównych założeń Pozytywizmu. Są tu następujące opowiadania: "Nikt nie jest prorokiem miedzy swymi", "Dwie drogi", "Szkice węglem, czyli epopeja o tym, co się działo w Baraniej Głowie", "Janko muzykant", "Bartek Zwycięzca", "Za chlebem", "Latarnik", "Wspomnienie z Maripozy", "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela".