Sylwia Winnik w swojej najnowszej książce porusza dość trudny temat dzieci stojących niegdyś w obliczu wojny. Skupia się na tych z nich, które trafiły na Pawiak. Ich wspomnienia spisane na podstawie długich rozmów w czasach, kiedy stali się już ludźmi w podeszłym wieku, dały podstawę do napisania „Dzieci z Pawiaka”, czyli książki z jednej strony nowej na rynku, ale jednocześnie będącej kolejną z wielu – bardzo ważną kolejną z wielu cegiełek, z których budujemy dziś pomniki pamięci ofiarom wojennej przemocy.

Konstrukcja jest tu banalnie prosta i nie jest to zarzut, a właśnie pochwała. Nie potrzeba żadnych przemyślanych udziwnień ani zaskakujących zwrotów akcji, bo tu nie o to chodzi. Całość podzielono na rozdziały, z których każdy opowiada historię innego dziecka. Jedne trafiły do pawiackiego więzienia z mamą czy tatą, inne były w nim same, wszystkie zmuszone zostały do stawienia czoła okrucieństwu nazistów i niewyobrażalnemu strachowi o swoje życie i o życie najbliższych. Nie są to jednak historie jak z filmów wojennych, nie kończą się zamęczeniem bohaterów na śmierć, ani też nie opowiadają o makabrycznych torturach. Nie mogą takie być, bo skoro autorka spisała je na podstawie relacji samych więźniów, to oznacza, że oni wojnę przeżyli. Tu natomiast pojawia się palące pytanie, co z tymi, których pomordowano? Otóż im winniśmy pamięć. Skoro więc są osoby, które chcą o piekle Pawiaka opowiedzieć, my mamy obowiązek ich opowieści wysłuchać.

Moje wnioski po lekturze są nico inne, niż zakładałam, że będą. Okazuje się bowiem, że ci, którzy przeżyli, zawdzięczają to innym, często niemającym tyle szczęścia. Czasem życie ratował przekazany gryps, innym razem dobre słowo, dodające otuchy i niepozwalające się załamać. Ich siłą była bowiem wspólnota cierpienia i niewiarygodna wprost chęć pomagania sobie nawzajem.

„W pojedynkę nikt nie wygra wojny. To oczywiste. A wygrana wojna to też uratowane życie pojedynczego człowieka, to ukryta przed gestapo żydowska rodzina, to kawałek chleba podzielony na dwie części, to list pożegnalny przekazany rodzinie. Bo kiedy nic nie sprzyja wygranej i wolności, liczą się proste słowa i czyny”.

Podsumowując, tym wszystkim, którzy odczuwają potrzebę pielęgnowania pamięci o ofiarach drugiej wojny światowej, książka ta przyniesie wiele satysfakcji, natomiast poszukiwaczom sensacji już niekoniecznie, bo „Dzieci z Pawiaka” spisano wyłącznie dla upamiętnienia, a nie rozrywki.

Izabela Straszewska