Pytanie zasadnicze: czy rzeczywiście takie „wspaniałe”? Lisak pokazuje, że niekoniecznie. Nasze wyobrażenie na temat XIX wieku zwykle ogranicza się do eterycznych kobiet w pięknych rozłożystych sukniach z mnóstwem koronek, eleganckich panów w surdutach i cylindrach oraz wystawnych balów. Tymczasem realia nie przedstawiały się tak kolorowo.

„Życie towarzyskie wyższych sfer w XIX wieku było jak bajkowy teatr. Był to teatr osobliwy – oglądany z daleka robił imponujące wrażenie, tracił jednak przy bliższym poznaniu”. Przede wszystkim życie było obwarowane tysiącami konwenansów. Etykieta określała, jak: należy się kłaniać, mówić, chodzić, patrzeć, odkładać i trzymać cylinder… Znajomość tych reguł była niezbędna. Bez niej można było się w towarzystwie nie pokazywać. Każde, najmniejsze odstępstwo od razu dostrzegano i niemiłosiernie tępiono – obmową. Plotka chyba nigdy wcześniej ani później w historii nie miała takiego pola rażenia i siły sprawczej. Przed plotką kapitulowali nawet najwięksi. Na przykład, kiedy bratowa Magdaleny Samozwaniec po powrocie z Wiednia zaczęła nosić krótsze (do kostki) spódnice według panującej na Zachodzie mody, natychmiast zainterweniowały damy z towarzystwa oburzone taką nieprzyzwoitością – „Cały bucik widać! Przecież to wstyd dla tak zacnego domu!”.

Lisak bezwzględnie rozprawia się ze stereotypami dotyczącymi belle epoque. Odsłania jej wszystkie ciemne strony. Opisuje m.in., jak naprawdę wyglądały te zachwycające, wielkie bale, na których dziewczęta musiały grzecznie i sztywno czekać, aż jakiś dżentelmen się ulituje i poprosi do tańca, mężczyźni prowadzili rozmowę według wyuczonych na pamięć „gotowców” z poradników, a pod ścianami siedziały stadami ciotki-przyzwoitki wypatrujące najmniejszego uchybienia etykiecie. Autorka nie oszczędza tzw. elit – obnaża ich hipokryzję, pogardę dla gorzej sytuowanych osób, zamiłowanie do skandali i plotek, które niejednemu zniszczyły życie.

Autorka pisze przystępnie i ciekawie, podaje bardzo dużo przykładów i fragmentów ze wspomnień, przytacza anegdoty, cytuje XIX-wieczne poradniki i tzw. humor z czasopism. Nierzadko pozwala sobie na uszczypliwy lub ironiczny komentarz. Parę razy podczas czytania zdarzyło mi się zaśmiać. Tekst urozmaicają czarno-białe reprodukcje rysunków i obrazów, a także wkładka z kilkoma kolorowymi obrazkami.

Przyjemnie jest poczytać o XIX-wiecznych rozrywkach i bezsensownych (z dzisiejszego punktu widzenia) zasadach etykiety, mogąc cieszyć się swobodą ubioru i mówienia, co się chce, oraz możliwością studiowania i pracowania.

Ewa Jemioł