„Oko Jelenia” to historia z pogranicza science-fiction i fantasy, opowiadająca o losach kilkorga ludzi przeniesionych w czasie w celu wypełnienia ważnego zadania. Brzmi banalnie? Na szczęście tak nie jest. Pilipiuk zgrabnie łączy elementy różnych gatunków fantastyki, tworząc dzieło oryginalne, któremu – dzięki prostemu schematowi przeniesienia w czasie i przestrzeni – nadaje nutkę świeżości. Cykl ten – zgodnie z zapowiedziami autora – pierwotnie miał zawierać się w siedmiu tomach, ostatecznie jednak padło na sześć. „Sfera Armilarna”, będąca tomem szóstym, jest zatem księgą ostatnią, która wyjaśnia wszelkie wątpliwości i ostatecznie kończy historię Marka, Staszka i Heli. Wydaje się to dobrym rozwiązaniem, gdyż usilne przeciąganie opowieści czasem obraca się przeciwko autorowi.

Fabuła „Sfery Armilarnej” zaczyna się chwilę po tym, jak Staszek brawurowo uwalnia Marka z więzienia (akcja godna samego Lisa Reinicke) i ten wsiada na pokład statku opuszczającego Gdańsk. Jak się niestety okazuje, Marek z jednej niewoli trafia do drugiej – tym razem zostaje zamknięty w tajnym więzieniu Hanzy. Staszek natomiast kontynuuje śledztwo przeciwko wrogom tej organizacji i pielęgnuje ciężko ranną Helę. Sprawy nie do końca idą po myśli Marka i Staszka; niebawem docierają niepokojące wieści od Łasicy, a bohaterów dotyka wstrząsająca tragedia. W miarę rozwoju fabuły coraz trudniej oderwać się od czytania. Pilipiuk zamiast rozwiązywać zagadki, zdaje się budować kolejne ich poziomy, aby na samym końcu powieści uderzyć z całą mocą i zburzyć misterną konstrukcję niespodziewanym rozwiązaniem. Mnie takie zakończenie wydarzeń satysfakcjonuje. Rozwikłania głównych zagadek – sprawy Hanzy i poszukiwaczy Oka Jelenia – wydają się z perspektywy całego cyklu bardzo adekwatne. „Sfera Armilarna” jest zatem idealnym zwieńczeniem całego cyklu – swoistą wisienką na torcie.

Nie będę się za wiele rozpisywał o stylu Pilipiuka, bowiem po tę książkę sięgną tylko ci, którzy przeczytali poprzednie tomy cyklu. Proza jest lekka, przyjemna i łatwo przyswajalna dla czytelnika, język nie jest stylizowany na mowę szesnastowieczną, miejscami tylko znajdziemy jakieś archaizmy, które jednak nie rażą. Wydawnictwo zachowało stosowaną w poprzednich tomach szatę graficzną i (jak przystało na solidnie wydane książki Fabryki Słów) błędów w tekście nie doświadczymy.

Odnosząc się jeszcze do całości cyklu, chciałbym zwrócić uwagę na ogrom pracy, jaką Pilipiuk włożył w zdobycie wiedzy niezbędnej do wiarygodnego przedstawienia epoki, o czym sam z resztą opowiada w posłowiu do „Sfery Armilarnej”. Jestem pod wielkim wrażeniem.

Kto czytał poprzednie tomy, a za „Sferę” jeszcze się nie zabrał, niech nadrobi tę zaległość jak najszybciej. A pozostałym – szczególnie fanom niebanalnej fantastyki, którzy lubią odpłynąć w nieznane krainy – gorąco polecam cykl „Oko Jelenia”. Nawet miejsca tak znajome jak Gdańsk, w wydaniu Pilipiuka zyskują nowego smaku, a świetny styl autora pozwala poczuć, jakby przemierzało się je razem z bohaterami. I o to właśnie chodzi w fantastyce.

Paweł Kukliński