Druga wojna światowa była dla Polski i Polaków prawdziwą katastrofą. Była niczym tsunami, które niszczy wszystko, co napotka na swojej drodze. Trudno sobie wyobrazić ogrom strat, jakie poniosło nasze państwo. Wszyscy wiemy, że straty materialne były ogromne. Ale jeszcze większe i jeszcze bardziej dramatyczne były straty w ludziach. Budynki, nawet całe miasta można odbudować. Ludziom nikt natomiast nie wróci życia. Zadam takie hipotetyczne pytanie: ilu Polaków zabili Niemcy podczas drugiej wojny światowej? Zabili w sposób absolutnie metodyczny, zaplanowany w każdym szczególe. Ilu rodzicom odebrali ich dzieci? Ile dzieci uczynili sierotami? Ile żyć przerwali, ile marzeń, planów?

Jestem pewien, że po lekturze reportażu Kaliny Błażejowskiej pod tytułem „Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych” każdy będzie sobie zadawał podobne pytania. Reportażem tym autorka wniosła ogromny wkład w przypomnienie kolejnego strasznego aspektu wojny w Polsce, jakim była tytułowa zagłada chorych. Chociaż od tamtych wydarzeń minęło już kilkadziesiąt lat, Błażejowska wykonała tytaniczną pracę, aby dotrzeć do ostatnich żyjących świadków. Sama przyznaje, że to był ostatni moment na napisanie tej książki. Za parę lat nie miałaby już kogo pytać.

„Bezduszni” to znakomicie napisany reportaż o „najbardziej stabuizowanych ofiarach II wojny”. To także znakomity reportaż o lekarzach w służbie Hitlerowi, z których większość nie poniosła żadnej odpowiedzialności za swoje czyny i bez przeszkód praktykowała w RFN. Ale po kolei.

Autorka zaczyna od przypomnienia czytelnikom pojęcia eugeniki. Choć dziś kojarzy się nam przede wszystkim z nazistami i Hitlerem, to jednak idea ta powstała znacznie wcześniej. Dla niektórych zaskoczeniem może być fakt, że towarzystwa propagujące założenia eugeniki istniały także w II RP. Jednak prawdziwą szansą dla eugeniki było dojście do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera w 1933 roku. Jedną z pierwszych ustaw uchwalonych przez nazistów była ta o „zapobieganiu dziedzicznie choremu potomstwu”. To, co do niedawna było tylko ideą, zaczęło nabierać realnych kształtów. Hitler wyjaśniał, że gdyby pozbyć się z Niemiec ludzi chorych, ułomnych – jednym słowem nieprzydatnych społeczeństwu, to byłoby to z korzyścią dla wszystkich. Każdy interesujący się historią słyszał o akcji „T4”, polegającej na zaplanowanej eksterminacji pacjentów niemieckich szpitali psychiatrycznych i domów opieki.

Gdy Niemcy najechali Polskę, przenieśli te zbrodnicze praktyki na tereny naszego kraju. Na przykładzie trzech miejsc Kalina Błażejowska opisuje wszystkie kategorie ofiar. Klinika psychiatryczna w Lublińcu, zakład w Gostyninie i dom opieki w Śremie – dzieci, chorzy psychicznie dorośli i najstarsi. Wszyscy oni zostali uznani za tych, którzy wiodą „życie niewarte życia”. Niemieccy lekarze bez żadnych skrupułów po prostu ich mordowali. Korzystając z możliwości przeprowadzali bolesne eksperymenty medyczne. Badali ciała swoich ofiar. Wyniki publikowali w naukowych czasopismach. Nawet lata po wojnie korzystali z materiału pozyskanego w okupowanej Polsce.

Autorka podeszła do tego trudnego tematu z należytą starannością. Odnalazła nieznane dokumenty, drążyła naprawdę głęboko, aby odkryć to, co Niemcy za wszelką cenę chcieli ukryć. Efekty tej pracy są wstrząsające. Przede wszystkim po raz kolejny przekonujemy się, że niemieccy zbrodniarze – tym razem w lekarskich kitlach – nie ponieśli żadnej kary. Po wojnie praktykowali w Niemczech, z rzadka tylko niepokojeni przez prokuratorów.

Mnie osobiście uderzyło jeszcze coś. Gdy Kalina Błażejowska śledzi losy tych lekarzy, to okazuje się, że często żyli oni ponad osiemdziesiąt lub dziewięćdziesiąt lat. Tymczasem bez skrupułów odbierali życie kilkuletnim dzieciom. Te życia nic dla nich nie znaczyły. Tysiące żyć, brutalnie przerwanych.

„Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych” to arcyważny i bardzo potrzebny reportaż. To książka, która dotyka kolejnego bolesnego tematu. Autorka po prostu rekonstruuje brutalną prawdę. Nie musi nikogo osądzać, nie musi ferować wyroków. Te nasuwają się same podczas lektury. Zdecydowanie polecam. To naprawdę mocny tytuł.

Wojciech Sobański