W „Alkoholowych dziejach Polski” Jerzy Besala zabiera nas w przeszłość, najpierw do czasów Piastów i Rzeczpospolitej szlacheckiej, przez niełatwy okres rozbiorów i powstań, aż do momentu odzyskania niepodległości i dwudziestolecia międzywojennego. Jego publikacje zaskakują bogactwem źródeł pokazujących historię Polski z zupełnie innej perspektywy. Obfitują w stare przyśpiewki, fragmenty pamiętników – relacje mniej znane, lecz niezwykle cenne.

Ogromną część książki poświęcono czasom pierwszej wojny światowej oraz walce o granice. Ten niezwykle okrutny moment w dziejach świata ukazany został przez pryzmat śmiechu i grozy. Bawią pijackie historie rodem z dobrego wojaka Szwejka, ale też przerażają opowieści o masowych mordach i czystkach. Jerzy Besala uświadamia nam, że za każdym z powyższych wydarzeń stoją często upojeni wysokoprocentowymi trunkami wojacy. Alkohol niejeden raz ratował im skórę, kiedy chronił przed zamarznięciem w siarczystych mrozach, lecz często prowokował do gwałtów i rabunków.

Cytowany w książce Tadeusz Brzęk-Osiński twierdził, że ta przywieziona przez Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego z Kijowa przyśpiewka została ułożona przez samego Lermontowa, zaś słynący z ułańskiej fantazji Wieniawa „lubił popić i potrafił” oraz „wpadał przy tej okazji na fantastyczne pomyły, o których krążyły legendy”. Jeśli jesteście ciekawi podobnych anegdot z czasów pierwszej wojny światowej, w „Alkoholowych dziejach Polski” odnajdziecie ich bez liku.

Znacie wiersze Władysława Broniewskiego? Otóż znany poeta „zaczął pić wcześnie. Jednakże on pił inaczej niż inni, bo ekscesywnie. (…) Broniewski wyraźnie lubił być nieszczęśliwy, jak wielu alkoholików, bo to usprawiedliwia picie. (…) Lekarz rozpoznał u niego neurastenię, którą sam poeta zakwalifikował jako «uwiąd starczy», «dziwne zobojętnienie dla wszystkiego», «wszystko bez wyjątku mnie nudzi» (…). Wygląda to raczej na epizody depresji, które legionista tłumaczy sobie porami roku. Jednak depresja dopadała go także na wiosnę i w końcu Broniewski przyznał się, że «uwiąd starczy» dopada go niezależnie od pory roku”.

Z publikacji Jerzego Besali dowiecie się również o „harcach alkoholowych” Juliana Tuwima, który w „Radach dla pijaków” tak komentował poczynania młodego państwa pragnącego zapanować nad pijaństwem swych obywateli: „Nie zadawaj się z abstynentami. Spójrz na budżet państwa, a zrozumiesz, że są to wywrotowcy”, dodając, że „Trzeźwość jest stanem przejściowym”. Jak w całej książce, tony ironiczne i tragiczne przeplatają się ze sobą, zaś dramatyczne raporty na temat picia alkoholu przez młodzież i dzieci („w 1923 roku piło 65% uczniów szkół powszechnych i 66,48% szkół średnich”) mieszają się z wypowiedziami równie przerażającymi, lecz wywołującymi mimowolny uśmiech („Czy ja wiem, może jeden kieliszek dziennie to chyba nie jest za dużo” – odparła kandydatka do zawodu nauczycielskiego na pytanie, ile można wypić bez szkody dla zdrowia).

Czasy dwudziestolecia wojennego kojarzone są często z renesansem kawiarni artystycznych. Nic więc dziwnego, iż w książce Jerzego Besali znajdziemy szeroki opis życia towarzyskiego, kwitnącego w takich lokalach, jak „Ziemiańska”, „Udziałowa” bądź „Jama Michalikowa”. Powyższy rozdział to bodajże najciekawsza część książki, przybliża bowiem z przymrużeniem oka zwyczaje alkoholowe znanych pisarzy i poetów. Cytowany po raz kolejny Tuwim w wierszu „Nalej mi wina!” sławi picie wysokoprocentowych trunków:

Jerzy Besala kreśli jednak o wiele szerszą panoramę społeczną międzywojennej Polski. Poświęca więc dużo miejsca nie tylko obyczajom panującym w miastach, lecz również na wsi. Przygląda się bliżej, jak wyglądało spożycie alkoholu w wojsku. Autor zauważa, że przemysł alkoholowy często szedł w parze z przemytem oraz stręczycielstwem, przyczyniał się do licznych dramatów rodzinnych. O dziwo, „Druga Rzeczpospolita schodziła z areny dziejów jako kraj stosunkowo trzeźwy, choć jeszcze o tym nie wiedziała. Najgorsze miało nastąpić”.

„Alkoholowe dzieje Polski” to pozycja imponująca rozmiarem i zawartością. Przybliża nie tylko alkoholowe zwyczaje naszych przodków. Udaje jej się uchwycić prawdę o dziejach tworzonych nie przez papierowe postacie, lecz przez ludzi z krwi i kości. A ci, jak wiadomo, pozostają ułomni i podatni na nałogi.

Ewa Szymczak