Czego się dotykaliśmy, to szło w lepszym kierunku.

Aleksandra Boćkowska to autorka dobrze znana czytelnikom. Jest dziennikarką, współpracuje m.in. z „Gazetą Wyborczą”. Napisała kilka książek, w tym „Księżyc z Peweksu. O luksusie w PRL”.

Tym razem przenosi nas do roku 1989. Precyzyjnie rzecz ujmując, do czwartego czerwca. Nakładem Wydawnictwa Czarne – słynącego z wydawania znakomitych reportaży – ukazała się właśnie jej książka pod tytułem „Można wybierać. 4 czerwca 1989”. Moment jej ukazania się jest nieprzypadkowy – wszak w tym roku obchodziliśmy 30. rocznicę wyborów do tzw. sejmu kontraktowego. Wyborów, w których niebywały sukces odniosła Solidarność, a PZPR otrzymała cios, po którym nie była już w stanie się podnieść.

Wszyscy znamy słynną frazę, że „4 czerwca skończył się w Polsce komunizm”. Czy jednak jest to prawdą? Być może wtedy – trzydzieści lat temu – wielu ludzi tak myślało. Z czasem okazało się jednak, że nie było to takie oczywiste. Na ironię zakrawa fakt, że tuż przed trzydziestą rocznicą historycznego 4 czerwca, w wyborach do Parlamentu Europejskiego z list Koalicji Europejskiej wybrani zostali czołowi działacze PZPR – Włodzimierz Cimoszewicz, Leszek Miller, Marek Belka. Jeśli to nie jest chichot historii, to co nim jest?

Czy „Można wybierać” Aleksandry Boćkowskiej jest dobrym reportażem? Nie, to reportaż bardzo dobry, reportaż oddający ducha roku 1989. Utarł się taki slogan, że 4 czerwca cały naród obalił w Polsce komunizm. Jednak pamiętajmy, że frekwencja wynosiła tylko (i aż) 62%. Ludzie w Polsce nie żyli tylko polityką. Żyli dniem codziennym, jego radościami (tych było zdecydowanie mniej) i problemami (tych zaś aż w nadmiarze).

Wielkim atutem autorki jest to, że nie relacjonuje tamtych wydarzeń tylko z perspektywy Warszawy. Oddaje głos ludziom z całej Polski. Lubaczów, Żagań, Zielona Góra, Korycin, Świnoujście. Rozmawia z ludźmi zaangażowanymi po obu stronach sporu. Pozwala mówić tym, którzy byli w Solidarności, jak i ideowym członkom PZPR.

Z lektury tego niezwykłego reportażu dowiadujemy się, jak wyglądało przygotowanie do wyborów, jak wreszcie przebiegało samo głosowanie. Poznajemy historię słynnego plakatu wyborczego z Garym Cooperem.

Już same tytuły niektórych rozdziałów są majstersztykiem: „Oczekiwania. Inwentarz nadziei”, „Jak to się stało. Walka strachu z entuzjazmem”, „W związku z powyższym nie posyłam puszek”.

Kolejnym plusem książki jest to, że nie kończy się ona wraz z podaniem wyników głosowania. Autorka trzeźwo notuje, że kiedy „pierdolonych komunistów szlag wziął”, to ludzie zaczęli wzdychać: „lepiej było za komuny”.

Kolejne wspomnienia różnych ludzi doprowadzają historię roku 1989 aż do 30 grudnia. Po sukcesie Solidarności ludzie nadal żyli swoimi problemami: pustymi półkami, drożyzną, szalejącą inflacją. Tymczasem wielkimi krokami zbliżał się plan Balcerowicza. Paradoksem i wielką tragedią polskiej transformacji jest to, że byli ludzie, którzy przetrwali czterdzieści pięć lat komunizmu w Polsce. Nie przetrwali transformacji gospodarczej – niektórzy odebrali sobie życie. O tym również pisze Aleksandra Boćkowska.

Reasumując, „Można wybierać. 4 czerwca 1989” to bardzo dobry reportaż. Lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych najnowszą historią Polski. Dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć nasz kraj.

Wojciech Sobański