Beate Rygiert, autorka biografii Sand, już wcześniej napisała opowieść o życiu innej twórczyni, która postanowiła odrzucić konwenanse swojej epoki (czyli XIX wieku) i walczyć o prawo do kształtowania siebie – swojego życia prywatnego, ale i zawodowego. Mowa o książce „Pianistka. Clara Schumann i muzyka miłości”, poświęconej właśnie niemieckiej kompozytorce i pianistce. Rygiert to jednak nie tylko pisarka, ale i reżyserka filmów krótkometrażowych i dokumentalnych, za swoją twórczość uhonorowana m.in. nagrodami Würth-Literaturpreis (2002) i Literacką Nagrodą Corine (2011).

W posłowiu do książki „George Sand i język wolności”  (Wydawnictwo Marginesy) autorka zaznacza, że życie tej bohaterki było tak długie, burzliwe i fascynujące, że da się opisać jedynie jego wycinek. Rygiert skupia się więc na latach 1831–1839, pełnych zapisanych przez Sand stron i przeżytych przez nią miłości. Jak zaznacza:

Ten, kto spotkał ją [George Sand – przyp. red.] osobiście, nigdy jej nie zapomniał. Jedni nazywali ją chłopczycą, która żyła wbrew naturze, inni podziwiali jej twórczość, hojność, oryginalność oraz odwagę, z jaką publicznie prezentowała swoje przekonania, których trzymała się nawet pomimo ogromnej wrogości.

Kobieta z krwi i kości

Pisząc o Sand, Rygiert nierzadko używa sformułowania „kobieta z krwi i kości”. Warto na początek przyjrzeć się dokładnie temu zdaniu, ponieważ mogłoby się wydawać, że Aurore Dudevant, bo tak brzmiało prawdziwe imię i nazwisko francuskiej twórczyni, tak źle czuła się w swoim ciele, tak bardzo pragnęła sukcesu, że postanowiła przyjąć męski pseudonim i żyć jak mężczyzna. Po lekturze jej biografii zdecydowanie można stwierdzić, że wcale tak nie było.

Owszem, Dudevant obawiała się, że jej książki zostaną z tego tylko powodu, że jest kobietą, gorzej ocenione, skrytykowane jako „zbyt emocjonalne”, „nieambitne”, a jej samej przyczepi się łatkę pisarki niepoważnej i niepoważanej (jak to zwykle z ocenianiem pisarek we Francji w tamtych czasach bywało, no, może poza – jak możemy przeczytać w biografii – „madame de Staël”). Dudevant bardzo zależało na tym, by „wszyscy ludzie nie wzięli jej na języki”. A że w tamtych czasach posługiwanie się przez twórców pseudonimami nie było rzadkością, pisarka postanowiła sobie taki wymyślić. Męski pseudonim nie wynikał więc u Dudevant z braku akceptacji swojej kobiecości, swojego ciała, a jedynie z chęci tego, by być potraktowaną poważnie.

Przyszłej autorce „Lélii” i „Indiany” nie chodziło też o to, by jej nazwisko stało się znane, za to bardzo chciała, by jej powieści były czytane, by o nich dyskutowano. Zresztą jej prawdziwe nazwisko, czyli Dudevant, nie kojarzyło się Sand najlepiej. Przyjęła je po mężu Casimirze, z którym przez lata walczyła o opiekę nad dziećmi, a także o prawa do własnego majątku, domu – jako że w czasach początków swojej twórczej drogi była mężatką, która chciała rozstać się z mężem, to ona musiała opuścić siedzibę swojego rodu, bo on, jako mężczyzna, zyskał do niej prawa.

Co ciekawe, jak również dowiadujemy się z książki Rygiert, choć nad jednym ze swoich pierwszych dzieł, powieścią „Róża i Blanka”, Sand pracowała razem ze swoim partnerem Jules’em Sandeau, to ona włożyła w jej powstanie o wiele więcej pracy: poświęcała na jej tworzenie całe noce, dbała o wyszlifowanie każdego zdania, sprawdzenie każdego możliwego błędu. A mimo to chciała, by książka ukazała się pod nazwiskiem jej kochanka. Ten jednak nie chciał przypisywać sobie całego wkładu w powstanie utworu. Dlatego rozmowa między Aurore, Jules’em oraz ich pracodawcą i przyjacielem Henrim de Latouche’em mogła, jak wskazuje Rygiert, wyglądać tak:

Miał rację. Tak narodziła się „Sand”, a skąd wziął się „George”? Dudevant przypomniała sobie, podczas innej dyskusji z Latouche’em, że w jej rodzinnych stronach znana była legenda o pewnym diable noszącym imię Georgeon. Stąd niedaleko do George’a, czyli rolnika. A że pisarka dorastała na prowincji, ten pomysł jej się spodobał. I tak Aurore Dudevant umarła, a narodziła się George Sand.

Nie tylko muza, ale przede wszystkim – twórczyni

George Sand znana jest w Polsce chyba najbardziej jako „muza Chopina”, jednak – czego dowodzi Rygiert w jej biografii – zamiast kojarzyć ją z kobietą, która tylko inspiruje, warto spojrzeć na Francuzkę jako na osobę, która trzymała na barkach cały dom, by polski kompozytor mógł w spokoju i we względnym zdrowiu pracować. Bo wspominanemu wyżej stereotypowemu postrzeganiu Sand jako chłopczycy, która nie akceptowała siebie, stanowczo przeczy również powodzenie, jakim cieszyła się wśród płci przeciwnej.

Chopin nie był pierwszym z jej kochanków, jednak wydaje się, że u jego boku pisarka zyskała spokój, którego ogromnie jej brakowało w związku ze słynnym Alfredem de Mussetem. W tej pełnej namiętności relacji z poetą nie zabrakło i emocji, także bardzo negatywnych – wzajemnych zdrad, pijackich awantur urządzanych przez de Musseta oraz trapiących go problemów ze zdrowiem psychicznym. Pisarz był bowiem przekonany, że co jakiś czas objawia mu się własna postać, tyle że z przyszłości – stojąca na skraju śmierci. Kochankowie raz się rozstawali, potem do siebie wracali, by w końcu ostatecznie zakończyć ten związek.

Chopin zdawał się przeciwieństwem de Musseta – nieśmiały emigrant przez długi czas nie chciał – lub nie odważył się – ulec urokom Sand. Dopiero gdy ta pewnego dnia przyszła na jego koncert, ubrana w strój w barwach biało-czerwonych, a potem śmiało rozpoczęła z nim rozmowę w przerwie jego występu, udało jej się skutecznie zwrócić na siebie jego uwagę. Wieloletni związek obfitował w przeprowadzki, m.in. na Majorkę – wyjazd miał służyć podreperowaniu zdrowia Chopina, który przez lata miał problemy z płucami, jednak okazał się dla pary i dwójki dzieci pisarki ogromnym wyzwaniem.

Trudne warunki bytowe, brak akceptacji ze strony tamtejszych mieszkańców, życie na wsi oddalonej o wiele kilometrów od większego miasta – to wszystko stanowiło niemałą przeszkodę w dążeniu do sielanki, na której tak obojgu zależało. Mimo wszystko przy spokojnym Fryderyku, tworzącym swoje preludia, Sand mogła pisać swoje kolejne dzieła. A tych stworzyła niemało – u początków kariery, po to, by móc utrzymać się w Paryżu po odejściu od męża i mieć środki na wspieranie swoich dzieci – Sand zawarła umowę z François Bulozem, jednym z francuskich wydawców. Na jej mocy autorka zobowiązała się co sześć tygodni dostarczać mu sto dwadzieścia stron tekstu gotowego do druku. Umowa została podpisana aż na 10 lat, a Sand – nawet podczas choroby w Wenecji, nawet podczas pobytu w domu z przeciekającym dachem na Majorce – przez całą dekadę się z tej umowy wywiązywała.

George Sand i jej język wolności

Warto jednak zwrócić uwagę, że w tytule książki Rygiert obok nazwiska Sand nie ma nazwisk Chopina, de Musseta, Balzaca, Liszta, Hugo, a także wielu innych mężczyzn tej epoki, w których kontekście często dzisiaj mówi się o pisarce. Jest za to „język wolności”. Autorka nierzadko w swoich książkach – choć przyjęła ten męski pseudonim – pisała o tym, jak ważne jest równouprawnienie kobiet, jak gorzkie skutki przynosił przedstawicielkom płci żeńskiej jego brak w czasach, gdy tworzyła. Począwszy od pierwszej powieści, „Róża i Blanka”, w której (jeszcze wtedy) Aurore chciała zakwestionować klasyczne role, w jakie społeczeństwo chciało wtłaczać kobiety, przez „Indianę”, w której domagała się takich samych praw dla kobiet w wyborze obiektu swojej miłości, jakie mają mężczyźni, po „Historię mojego życia”, w której przedstawia swoje burzliwe i zdecydowanie nietypowe losy. Warto pamiętać o George Sand przede wszystkim jako o pisarce, kobiecie, która swoimi poglądami wyprzedziła swoje czasy, a nie muzie wielkich mężczyzn znanych z kart historii literatury czy muzyki. Jak napisała w „Posłowiu” do swojej książki Beate Rygiert:

Książka „George Sand i język wolności” jest dostępna w sprzedaży.

---
Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem.