A Wera jako była fryzjerka w nogach jest mocna. Fach ma w rękach, ale bez krzepkości w kończynach dolnych w tym zawodzie obejść się nie da. Teraz już nie pracuje, bo zakład przejął golibroda. Wera jednak nie miała czasu, żeby usiąść. Najpierw chodziła wokół konającego męża Dżokeja – długo, bo umierał na raty. Teraz chodzi, żeby zdobyć buty i strój dla nieboszczyka oraz wódkę na stypę. Wszystko po to, żeby móc potem z czystym sumieniem iść za trumną.

Wera ma już swoje lata, ale na zadziorności nie straciła. Wyprzedaje rzeczy na bazarze, a targować się umie. Chodzi po jubilerach i lombardach, żeby opchnąć tandetny zegarek. Odwiedza starych znajomych, byłych kochanków i dawne kochanki – bo zawsze podobały jej się i chłopy, i baby. Z Dżokejem nie byli dobrym małżeństwem, więc płacze po mężu nie pod publiczkę, lecz po swojemu – suchymi oczami. Płacze, bo tak chce, a nie bo wypada. Za ludźmi nie przepada. Bywa wulgarna, potrafi dać w pysk, chociaż sama nieraz też z buta dostała. Wzroku nigdy nie odwraca. Raz tylko słabość okazała, co miało swoje konsekwencje:

„Ten się śmieje, kto ma zęby” to nie jest wielka narracja – to mały wycinek małego, ale hardego żywota. Fragment jednostkowej egzystencji – bez postaci symboli. Gdyby nie było Wery, nie byłoby tej powieści. Nie dałoby się jej zastąpić kimś innym, podobnym bardziej czy mniej. Wera jest tą powieścią. Są, rzecz jasna, i inni bohaterowie, ale oni w niej nie chodzą – nie w tym sensie, co Wera. Raczej stoją na jej drodze. Chociaż czasem też sami wędrują – między powieściami. Jak Dawid i Mira Cukrowie prosto z dramatu „Cukier Stanik” czy Ludwik z „Tkanek miękkich”.

Daleko powieści Rudzkiej do historii salonowych. Wera bieduje, nie ma wykształcenia, nie ma koneksji, a jeśli już ktoś jej pomoże, to doraźnie, jednorazowo – i tyle. Wymyśliła więc pod to autorka język bazarowy, cielesny, mięsisty, soczysty, nieuczesany – i jest on taki nie tylko z powodu ordynarności głównej bohaterki. Skupia się bowiem nie na emocjach, a na ruchu, ciele i przedmiotach. Wera wie, że mimo wieku może się jeszcze podobać („cyc jak urwisko, tyłek jak globus”), sypia więc, z kim chce, i kocha, kogo chce, ale ze swoją seksualnością nie wchodzi na barykady – owszem, walczy, ale wyłącznie o siebie.

Dąży też do celu – szuka dla zmarłego trumniaków, przeżywając przy okazji żałobę. Z racji przez lata wykonywanego zawodu zwraca oczywiście uwagę na kudły, nawet po przymusowym zakończeniu kariery fryzjerskiej ciągle zresztą chodzi z nożyczkami w kieszeni. Patrzy jednak nie tylko na czubek człowieka, ale przede wszystkim na jego podstawę. Na punkcie butów ma dziką obsesję – może tylko teraz, przejściowo, z racji szukania obuwia dla nieboszczyka, ale wciąż. No i czego tu nie widzi – buty szmacianki, buty z klamerką, buty z cholewkami, buty z papieru, filcowe, słomkowe, skórkowe, taneczne, szpilki, lakierki, oksfordy, wiedenki, licowa skóra cielęca… „Żyjemy i mamy swoje buty. Swoje lustra” – mówiła Zyta Rudzka we wspomnianym wywiadzie.

Świat wykreowany przez autorkę to świat odchodzący, rozpadający się. Pełen rzeczy, których nikt nie chce, ludzi, których rzadko kto zauważa. Jeszcze czasem da się coś opchnąć na bazarze, resztę może ktoś weźmie, jak znajdzie na śmietniku. Ale komu potrzebny znoszony dziadowski zegarek, komu potrzebne ręcznie robione staniki na miarę, kiedy piersi zmierzone są już wspomnieniem, komu potrzebne buty po zmarłych. Nawet dawni szewcy się pozamykali.

Wera to postać tragiczna, choć sama nigdy by się tak nie nazwała – a gdyby spróbował ktoś inny, uznałaby to pewnie za obelgę. A jednak. Nie ma pracy ani oszczędności. Właśnie straciła męża, jest w wieku raczej późnym, grozi jej bezdomność. Wyprzedaje się na bazarze, grzebie w śmieciach. Mimo to nie zamierza się poddawać. Wszystkie emocje spala w działaniu. Przeżywa żałobę, ale bez rozpaczy. Miłość – bez sentymentów. Pamięta, ale nie rozpamiętuje. Starzeje się, ale bez entuzjazmu. Parafrazując Henry’ego Millera, powieść Rudzkiej to zniewaga wyrządzona stereotypom, Miłości, Nadziei, Starości, Żałobie, Pamięci, Śmierci.

„Piszę intuicyjnie, zdanie po zdaniu” – mówiła Rudzka. Efekt tej metody jest niezwykły – zdanie wymuskane, cięte, po mistrzowsku celne. Nieraz lepsze niż akapit. Akapit lepszy niż rozdział. A powieść lepsza niż suma zdań. Jej bohaterka nie ma perspektyw, ale ma siłę, chęć i talent do życia. Może sobie jeszcze poradzi, chociaż jest częścią wspomnianego już rozpadającego się świata. Czytelnika prosić o litość czy sympatię z pewnością nie będzie. A jak kiedyś upomni się o nią Śmierć, to najpierw strzeli kościowi w mordę, a potem pójdzie przodem. Nie dlatego, że kobieta, ale dlatego, że Wera.

---
Artykuł sponsorowany, który powstał we współpracy z organizatorami nagrody