Wydaje się, że historia II wojny światowej jest powszechnie znana. Hitler napadł na Polskę, a Wielka Brytania i Francja przyszły jej z pomocą, wypełniając swoje sojusznicze zobowiązania. Po sześciu latach konfliktu III Rzesza poniosła klęskę. Logiczny więc jest wywód, że wojnę wygrali alianci, wśród nich właśnie Anglia i Francja. Jednak historia jest tak fascynująca właśnie dlatego, że rzadko kiedy bywa prosta. Przekonujemy się o tym, sięgając po publikację pod tytułem „Po co nam była ta wojna! Jak Wielka Brytania zdradziła Polskę i straciła imperium”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Bellona. Jej autorem jest Peter Hitchens, brytyjski dziennikarz i publicysta. Wstęp do wydania polskiego napisał Piotr Zychowicz, co już wskazuje na wymowę tej książki. Tezy stawiane przez autora dla polskiego czytelnika – nieco słabiej zorientowanego w historii II wojny światowej – mogą brzmieć szokująco.

Wprost pisze o tym, że stwierdzenie o brytyjskim zwycięstwie w II wojnie jest co najmniej mocno dyskusyjne. Jego zdaniem trudno mówić o sukcesie w sytuacji utraty pozycji światowego imperium na rzecz Stanów Zjednoczonych. Tymczasem Wielka Brytania po wojnie utraciła niemal wszystkie swe kolonie. W sferze gospodarczej i politycznej całkowicie oddała pole USA. Dlaczego zatem – zastanawia się Hitchens – Anglia w ogóle przystąpiła do wojny? Po co jej była ta wojna? Oddając sprawiedliwość książce, trzeba podkreślić, że autor nie waha się pokazywać, jak cyniczna była brytyjska polityka tuż przed wojną. Zwraca przy tym uwagę na szereg faktów, które mogą nam umykać z polskiego punktu widzenia.

Przede wszystkim rząd brytyjski udzielił Polsce gwarancji, bo potrzebował pretekstu do wojny. Pretekstu, który bez zastrzeżeń uznaliby wszyscy obywatele. Przy tym wątku nie sposób pominąć tego, w jaki sposób autor pisze o naszym kraju. W jego opinii II RP była państwem autorytarnym, antysemickim i tak naprawdę zupełnie nieistotnym z punktu widzenia Londynu. Uważa on, że mit „małej dzielnej” Polski w dużej części jest nieprawdziwy. Nie waham się napisać, że te partie jego książki są bodaj najsłabsze. Hitchens nie rozumie, ani nie chce zrozumieć sytuacji w jakiej znajdowała się Polska. Trudno oprzeć się wrażeniu, że oceniając politykę różnych krajów, stosuje różne kryteria i wyciąga całkowicie odmienne wnioski. Tak więc kapitulacja Czechosłowacji była korzystna dla mieszkańców tego państwa. Jednocześnie chwali Churchilla, że nigdy nie zdecydował się na żaden układ z Hitlerem i kluczy w sprawie Polski, nie mogąc się zdecydować czy to dobrze, że walczyła z Niemcami czy jednak nie.

Sporo miejsca poświęca kwestii Żydów, stwierdzając zgodnie z prawdą, iż mocarstwa zachodnie wcale nie przystąpiły do wojny po to, by ich chronić. Nie wspomina jednak o strasznej gehennie, jaką pod niemiecką i sowiecką okupacją przeżyli Polacy. W ogóle nie pisze ani o polskich ofiarach, ani o zniszczeniu niemal całego kraju.

Burzy mit premiera Churchilla jako wojennego bohatera, który nie popełniał żadnych błędów. Czasem ocenia go jednak zbyt surowo. Faktem jest jednak, że w ówczesnej Europie – w roku 1939 – nikt tak naprawdę nie doceniał siły Niemców, determinacji Hitlera i innowacyjnej taktyki jaką mieli zastosować. Autor podkreśla, iż Wielka Brytania tak naprawdę nie walczyła na kontynencie europejskim, bowiem nie była do tego zdolna. Prezentem od losu była wojna Hitlera ze Stalinem bowiem to właśnie Związek Sowiecki wziął odtąd na siebie główny ciężar walki z III Rzeszą. W książce dużo fragmentów poświęconych jest relacjom angielsko-amerykańskim. Wbrew powierzchownej opinii nie były one oparte na wzajemnej serdeczności. USA odznaczało się zwykłym wyrachowaniem, czyli traktowało Wielką Brytanię dokładnie tak, jak ta potraktowała choćby Polskę.

Osobiście nie podobały mi się fragmenty o alianckich bombardowaniach niemieckich miast czy o powojennym wypędzaniu Niemców. Trzeba uznać, że wojna z reguły jest niehumanitarna, lecz autor ucieka w drobiazgowe rozważania, w których koniec końców nieco się gubi. Nie pisze ani zdania o doszczętnym zniszczeniu Warszawy przez Niemców po Powstaniu, lecz rozpisuje się o gehennie niemieckich miast bombardowanych przez aliantów. Doprawdy trudno po raz kolejny o tym czytać. Prawda jest taka, że przegrane Niemcy były zniszczone w dużo mniejszym stopniu niż „zwycięska” Polska. Równie naiwnie brzmią zachwyty autora nad sprawną odbudową państwa, czego dokonali Niemcy po wojnie. Polskiemu czytelnikowi trudno także czytać o prężnie działającym niemieckim ruchu oporu. Jakoś tak dziwnie się składa, że jego działania nie przyniosły żadnych skutków.

Reasumując „Po co nam była ta wojna! Jak Wielka Brytania zdradziła Polskę i straciła imperium” to książka dobra, chociaż nierówna. Fragmenty lepsze przeplatają się w niej z wyraźnie gorszymi. Autor – zamiast dokonywać licznych powtórzeń – powinien szerzej i bardziej obiektywnie nakreślić sytuację polityczną. Na plus jednak należy zaliczyć opis brytyjskiej polityki ustępstw wobec Stalina przez całą wojnę. Peter Hitchens udowadnia, że konferencje zwycięskiej trójki w istocie były tym samym, czym Monachium w 1938 roku. Czy ta publikacja jest zatem warta lektury? Zdecydowanie tak, lecz nie jako jedyne źródło wiedzy, a jeden z elementów układanki, które razem składają się na fascynującą historię przyczyn wybuchu II wojny światowej oraz skutków, jakie przyniosła.

Wojciech Sobański