Stanisław Cynarski

"Ocena jego osiągnięć i talentu politycznego jest podobnie trudna, jak w wypadku mistrza, który umarł w połowie wykonywanego dzieła". Ze względu na ustawiczny brak czasu, przymierzanie się do biografii ostatniego Jagiellona zajęło mi ponad rok. Pomimo niezawsze ciekawego ciągnięcia akcji przez autora, jest to jedna z lepszych książek historycznych jakie przyszło mi czytać. Wszystkie aspekty życia i panowania Zygmunta Augusta są jasno podzielone i omówione. Stanisław Cynarski podjął się bardzo trudnego zadania oceny ostatniego króla "co nosił kołpak jagiełłowy" - postaci tragicznej nie tylko jako władca ale również jako mężczyzna. Autor książki ocenia go zdecydowanie pozytywnie, nie omieszkając w wytykaniu mu pewnych błędów. Jeżeli chodzi o mnie to uwielbiam Zygmunta II Augusta ze względu na cechę monarszą, którą bardzo cenię - dalekowzroczność. Dążył do uporządkowania państwa w sojuszu ze średnią szlachtą ale tylko do czasu, kiedy dawało mu to widoki na zwiększenie władzy królewskiej (poważnym błędem króla było późne przystąpienie do ruchu egzekucyjnego). Dostrzegał tendencje absolutystyczne w krajch ościennych i rozumiał ich wyższość nad polskim systemem ustrojowym. Zręczny polityk (patrz: Inflanty, unia z Litwą),sumienny i pracowity władca, dziś pewnie nazwalibyśmy go mężem stanu. Choć w sumie nie jestem tego taki pewien: większość Polaków lubi przecież ludzi uległych, pozbawionych ambicji i wielkich celów. To samo było u schyłku życia króla Augusta i tuż po nim. Jednak "następne pokolenia przyznały mu to, czego odmawiali mu współcześni", a z jego śmiercią zakończył się złoty wiek Rzeczypospolitej.