Rafał Sztencel

Polski matematyk.
W roku 1971 podjął studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Trafił na rok, na którym znalazła się liczna grupa bardzo utalentowanych studentów. Wśród nich był jednym z najlepszych. Podczas studiów wspólnie ze swoim długoletnim przyjacielem Piotrem Zarembą rozwiązali problem S. Mazura z Księgi Szkockiej: odpowiedzieli na pytanie, czy przestrzeń Banacha izometryczna ze swoją przestrzenią sprzężoną jest przestrzenią Hilberta. Okazało się, że odpowiedź ta jest negatywna, a dowód prosty. Wynik swój opublikowali w Colloquium Mathematicum.
Talent i wyróżniająca się praca magisterska O pewnej nowej normie dla operatorów określonych na skończeniewymiarowych przestrzeniach Hilberta (napisana pod kierunkiem S. Kwapienia) spowodowały, że w roku 1976 został zatrudniony jako asystent.
Z Wydziałem Matematyki, Mechaniki i (później) Informatyki UW związał całe swoje życie zawodowe. Pracował kolejno na stanowiskach: asystenta, starszego asystenta, adiunkta, starszego wykładowcy. Brał udział w licznych konferencjach naukowych, krajowych i zagranicznych, m.in. w Medford (USA), Lipsku, Georgentahlu; regularnie przyjeżdżał do Będlewa na odbywające się co dwa lata Konferencje z Probabilistyki, gdzie zawsze na niego czekano. Był kilkakrotnym uczestnikiem i wykładowcą Szkoły Matematyki Poglądowej, organizowanej corocznie przez Ośrodek Kultury Matematycznej Akademii Podlaskiej. Kilkakrotnie wyjeżdżał na dłuższe pobyty naukowe za granicą: na 3 miesiące w roku 1988 do University of Tennessee w Knoxville; rok akademicki 1989-1990 spędził w Auburn University w Alabamie, a w roku 1992 przez kilka miesięcy przebywał we Francji, gdzie wykładał na Université d’Angers.
W swojej pracy naukowej zajmował się przede wszystkim zagadnieniami teorii prawdopodobieństwa i analizy funkcjonalnej. Po studiach poświęcił się miarom stabilnym w nieskończeniewymiarowych przestrzeniach liniowo-topologicznych. Napisał na ten temat 5 prac, była to również tematyka jego rozprawy doktorskiej. Rozwiązał w niej dwa problemy, postawione przez D. Garlinga oraz W. Lindego. Pierwszy z nich brzmiał następująco: czy dla szeregu złożonego z niezależnych, jednakowo rozłożonych zmiennych losowych p-stabilnych ze współczynnikami z (danej) przestrzeni Banacha E (tzn. szeregu x, η, gdzie x∈E, η-rzeczywiste symetryczne zmienne p-stabilne), z jego ograniczoności p.n. wynika zbieżność? Dla p ∈ (0, 1) dowód, że odpowiedź jest twierdząca jest łatwy, natomiast dla p ∈ [1, 2) odpowiedź na pytanie Garlinga jest negatywna. Uzyskanie tego rezultatu, zwłaszcza dla p = 1, jest nietrywialne i wymagało zastosowania pomysłowych metod. Drugim ważnym zagadnieniem, podjętym w tym doktoracie, było pochodzące od Lindego pytanie, dotyczące rozkładalności pewnych operatorów w przestrzeniach Banacha. Doktorat zatytułowany Pewne własności miar stabilnych na przestrzeniach lokalnie wypukłych został obroniony z wyróżnieniem w 1984 roku. Promotorem doktoratu, tak jak pracy magisterskiej, był S. Kwapień.
Kolejnym tematem badawczym, którym Rafał zajmował się (wspólnie z W. Smoleńskim i J. Zabczykiem) była teoria wielkich odchyleń w przestrzeniach nieskończeniewymiarowych. Korzystając z pewnego głębokiego wyniku M. Talagranda, udowodnili oni bardzo użyteczną nierówność dla całek stochastycznych w przestrzeniach Banacha. Umożliwiła ona rozważenie szerszej klasy procesów całkowalnych względem nieskończeniewymiarowego ruchu Browna, a przez to także rozszerzenie klasy równań stochastycznych w przestrzeniach Banacha. Pozwoliło to udowodnić bądź uprościć dowody twierdzeń typu Wentzla-Freidlina dla równań stochastycznych z małym parametrem. Swą ostatnią pracę naukową napisał wspólnie z O. Kallenbergiem. Jest to bardzo piękna i głęboka praca, która została opublikowana w Probability Theory and Related Fields, czasopiśmie cieszącym się najwyższym uznaniem w probabilistyce. Dotyczyła ona pewnych nierówności dla wielowymiarowych martyngałów. Autorzy dowodzą w niej, że dowolny martyngał, z czasem ciągłym lub dyskretnym, o wartościach w przestrzeni Hilberta można „zanurzyć” w martyngał o wartościach w R2 w taki sposób, by łączne rozkłady procesów: normy martyngału, jego funkcji kwadratowej i warunkowej funkcji kwadratowej pozostały takie same. Pozwala to zredukować dowody wszelkich nierówności martyngałowych o wartościach w przestrzeni Hilberta (a więc i w Rd) do przypadku martyngału dwuwymiarowego, a z pogorszeniem otrzymanych stałych – do przypadku martyngału rzeczywistego.
Ostatnie dziesięć lat swojego życia Rafał poświęcił głównie pracy dydaktycznej i popularyzatorskiej. Zagadnięty o zamiary badawcze, odpowiedział: „owszem, jest jeszcze taki jeden poważny problem, z którym chciałbym się w życiu zmierzyć”. Problemem tym, aktualnym do dzisiaj, jest konstrukcja miar majoryzujących dla procesów Gaussa, których istnienie zapewnione jest przez słynny wynik M. Talagranda.
Prowadził zajęcia głównie z teorii prawdopodobieństwa (w tym z procesów stochastycznych) i z analizy matematycznej. Tłumaczył książki z zakresu programowania dla wydawnictwa Read Me. Założył też dobrze prosperującą firmę wydawniczą i od 2000 r. z zaangażowaniem wydawał książki matematyczne (m. in. Wykłady z historii matematyki M. Kordosa, Węzły J. Przytyckiego, Wstęp do teorii grup Cz. Bagińskiego, Wstęp do teorii prawdopodobieństwa J. Jakubowskiego i R. Sztencla).
Przywiązywał ogromną wagę do tej działalności. Sam zajmował się szatą graficzną i projektowaniem okładek wydawanych książek. Napisał wiele artykułów popularnonaukowych dla miesięcznika Delta (były to głównie artykuły z rachunku prawdopodobieństwa). W latach 1986-1990 redagował tam kącik zadaniowy (zadania od 421 do 564), a w latach 2006-2008 prowadził stały kącik Ω. Jest autorem (wspólnie z J. Jakubowskim) pierwszego polskiego podręcznika nowoczesnego rachunku prawdopodobieństwa, Wstęp do teorii prawdopodobieństwa. Za książkę tę, której IV wydanie ukaże się
wkrótce, autorzy zostali w 2005 roku uhonorowani nagrodą Ministra Edukacji Narodowej. Ci sami autorzy napisali również bardziej elementarny podręcznik rachunku prawdopodobieństwa Rachunek prawdopodobieństwa dla (prawie) każdego, a wcześniej Elementarny rachunek prawdopodobieństwa: skrypt dla studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych UW.
W ostatnich latach życia większość swoich zajęć dydaktycznych prowadził na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW. Były to wykłady i ćwiczenia z rachunku prawdopodobieństwa oraz analizy matematycznej.