Olivier Todd

W przypadku biografii ma się wrażenie, że wchodzi się do czyjegoś życia z butami. Nie dość, że tak obcesowo, to jeszcze nie korzysta się z wycieraczki. Olivier Todd już we wstępie uspokaja wyrzuty sumienia: "(...) Oto żałoba się kończy i bliscy zaczynają się zwierzać". W 1979 umiera druga żona Alberta Camusa- Francine. Najzwyklejsza, ludzka przyzwoitość nie zobowiązuje tak bardzo, nie nakazuje milczenia. Todd rozpoczyna wieloletnią, żmudną pracę, bynajmniej nie syzyfową. Albert Camus- dla jednych anonimowy człowiek, którego nazwisko pojawiło się tam i jeszcze indziej, dla drugich to pisarz, ten od tej "powieści o szczurach", dla bardziej zaawansowanych zjadaczy chleba: egzystencjalista(sic!) i "stary przyjaciel" Sartra. Dla Oliviera Todda, autora biografii: przede wszystkim człowiek. Camus w tej biografii staje się żywy i namacalny. Nie potrafię stwierdzić czy to zasługa biografa, czy osobiste zafascynowanie i duchowa relacja z pisarzem. Ważne, że czytelnik ma wrażenie jakby opisywana przeszłość była świeżą historią, a teraźniejszość wciąż trwała. Nie czujemy, że od śmierci pisarza minęło tak wiele lat, On jest zawieszony w próżni, pomiędzy życiem, a śmiercią. To już nie duchowe, osobiste przywiązanie, a autonomiczny walor biografii. Przygotowanie tak obszernej książki, tak rozległej, wymagało dużego wkładu pracy. "(...) Prowadziłem badania we Francji, Włoszech, Czechosłowacji, gdy rozmawiałem o nim z Francuzami, Algierczykami, Amerykanami i Anglikami, gdy szperałem w archiwach prywatnych i państwowych, dokumentach kolonialnych w Aix-en provence lub moskiewskich raportach Kominternu(...)" Droga poznania zdaje się nie miała końca. "Zgłębianie duszy artysty to trud porównywalny z próbami określenia największej liczby". Mimo to, Todd zbliżył się do niewyobrażalnej niemożliwości. Widzimy zakręt i za nim wiemy, że jest odpowiedź na wszystkie pytania. Nie przekroczymy go, bo wiemy, że "Prawdziwy akt twórczy nie może istnieć bez tajemnicy". Wkraczamy w prywatność, ale nie przechodzimy przez granicę intymności na tyle, aby czuć zażenowanie. Todd zebrał najważniejsze fakty, informacje, wspomnienia, osoby, słowa, materiały. Czynił to niezwykle skrupulatnie, z zapamiętaniem tworzył tło historyczne, które w wielu momentach wręcz przytłaczało. Powinna to być dodatkowa zaleta, w tym wypadku powstało coś neutralnego. Biografia w wielu momentach wymaga od czytelnika wiedzy, obycia, pewnych podstaw. Wszelkie zagadnienia są szeroko poprowadzone, napotykamy problematykę Algierii, początki partii komunistycznych, ruchy oporu. Dbałość o zarysowanie tła jest monumentalna, dlatego pewne rozdziały są trudną wspinaczką pod górę. Choć wspomniałam o męczącym wspinaniu się, cała biografia to sprint. Ponad 700 stron większego formatu zostało pochłonięte przez zaledwie cztery dni. Tak Camus potrafi przyciągać. Dzięki Toddowi- jeszcze bardziej. To, że biografia jest obszerna, pokazuje obrazy z życia jako pojedyncze klatki z filmu nie jest rzeczą szczególną, to fakt. Ten typ tak ma. Rzeczą godną pochwały jest duża ilość wspomnień, przywoływane artykuły z gazet, prace samego Camusa z dzieciństwa, krytyka jego powieści, esejów, obszerny zapis konfliktu z Sartrem. Biograf nie tyle opowiada, co dodatkowo cytuje intelektualny pojedynek. To było danie najwyższej jakości, dla zwykłego śmiertelnika dostępne tylko tutaj. Biografia ta, to nie tyle monolog i opowieść, co dialog Todda z Camusem. Tak często oboje z nami rozmawiają. "Zachowałem neutralność wobec swojego bohatera" Wierzę w to, co przeczytałam. W momentach kiedy komentarz sam ciśnie się na usta, Todd milczy. W tym milczeniu jest również pewien komentarz, lecz w lakonicznych, zdawkowych ocenach nie ma sugestii. Przekazuje fakty, nie zabarwia ich, nie nastawia czytelnika wrogo lub przyjaźnie. Camus sam o sobie mówi, że nie chce być łajdakiem, ale nie jest jednocześnie męczennikiem. Biograf nie komentuje nic, ale nie oczyszcza pisarza z żadnego czynu i gestu. Camus pozostaje szorstki, wyniosły, zimny, dumny, drażliwy, szyderczy. Uprawia asceze i nierząd. "Cierpi na Algierie". Todd tak wiele razy daje dojść do głosu swojemu bohaterowi, widzimy, że nie pozbawiony jest on dystansu i samokrytyki: "Jestem połączeniem samuraja, Fernandela i Humphreya Bogarta" Brak mu silnej woli jeśli chodzi o kobiety i papierosy. Dzięki biografii już wiem co kryje się pod określeniem "sto kobiet" Alberta Camusa. Prawdopodobnie jedyną wadą biografii jest słabe wyodrębnienie nowych wątków. Todd starał się pokazać wszystko w jednakowej chronologii, dlatego obok prywatności ni z tąd ni zowąd poczytamy o otwarciu wielkiej Ekspozycji Kolonialnej w Paryżu. W wielu momentach ma się poczucie rażącego błędu z technicznego punktu widzenia. Jest to pewien zgrzyt, brak płynności. Nad wieloma rozdziałami trzeba popracować samemu, osobiście. Sięgnąć do historii, faktów, jest to wymagająca lektura. Do innych fragmentów wraca się z niewymowną przyjemnością obcowania z tak intrygującym autorem i człowiekiem. Biografia Todda jest jedyną, w której sam Albert tak wiele razy zabiera głos. Ogromny zbiór notatek, prywatnych listów, zapisków, zaświadczeń osób bliskich. Jedyna książka, która tak wielowymiarowo przedstawia osobę Camusa. Dzięki Toddowi staje się nie tylko artystą-pisarzem, jest ojcem, mężczyzną, który nie był najwłaściwszym małżonkiem, Donżuanem, cynikiem, w końcu aktorem, reżyserem, nie-egzystencjalistą(!) Todd nie sięga po patos kiedy opisuje jego życie. Na zakończenie nie wykorzystuje klasycznego chwytu, nie gra na ludzkich uczuciach, nie buduje taniej iluminacji rozpaczy po śmierci człowieka. Camus ginie na miejscu i nie towarzyszą mu przesadne wyrazy ubolewania. Olivier rezygnuje z kontynuowania czasu żałoby, biografie kończy wymownym: "Catherine Helene Camus nie była nawet w stanie płakać. -Za wcześnie- powiedziała." Biograf pamiętał aby ukazać pisarza z wielu perspektyw. Dzięki niemu mogliśmy docenić również to, co w nim było "mroczne, ślepe, instynktowe". Sam Camus chciał tego za życia.