Po pierwsze to debiut Garda Sveena. I za „Ostatniego pielgrzyma” otrzymał już trzy nagrody – Nagrodę Rivertona (2013), Szklany Klucz (2014) oraz Mauriusa Hansena (2014). Szczególne to drugie wyróżnienie jest istotne, ponieważ otrzymuje je najlepszy skandynawski kryminał. Po drugie o tym, że „Ostatni pielgrzym” to książka wyjątkowa, świadczy także to, że do tej pory za debiut Szklany Klucz oraz nagrodę Maruisa Hansena otrzymał tylko Jo Nesbo. Czy Gard Sveen zagrozi jednemu z najbardziej rozpoznawalnych twórców powieści kryminalnych? Myślę, że tak, ponieważ „Ostatniego pielgrzyma” czyta się jednym tchem.

Podstawowym zadaniem literatury popularnej jest bawić czytelnika. W przypadku kryminału istotna jest zagadka oraz główny bohater, czyli detektyw. Gard Sveen w drobiazgowy sposób projektuje oba te elementy. Tajemnica sięga daleko w przeszłość, do czasów II wojny światowej, a główny bohaterów jest kilku. Czytelnik śledzi losy Tommy'ego Bergmanna, który działa w teraźniejszości oraz działania Agnes Gerner, członkini ruchu oporu, która zajmuje się szpiegowaniem Niemców. Gard Sveen udowodnił, że potrafi prowadzić narrację w obu porządkach, a opisywane przez niego wydarzenia w końcu łączą się w jeden, bardzo interesujący wątek. „Ostatni pielgrzym” nawet na moment się nie rozpada. To solidna struktura, której fundamentem jest powieść kryminalna, ale dzięki osadzeniu w historii, książka ta, staje się niezwykle interesująca. II wojna światowa oraz akcje norweskiego ruchu oporu są czymś więcej niż tylko dekoracją. Autor stara się oddać ducha tamtego okresu i mistrzowsko gra poczuciem zagrożenia, które udziela się wszystkim postaciom.

„Ostatni pielgrzym” to pozycja obowiązkowa dla miłośników powieści kryminalnych oraz dla osób, które interesują się historią II wojny światowej. Szczególnie ważne jest ukazanie innej perspektywy. Nasze polskie spojrzenie znamy, zdarza się, że o nim dyskutujemy, ale warto je odbić od innego modelu myślenia. Gard Sveen pokazuje jak o działaniach ruchu oporu oraz o II wojnie światowej myślą Norwedzy. Trzeba przyznać, że udaje mu się uniknąć niepotrzebnych uproszczeń, które przecież powinny charakteryzować gatunek literatury popularnej. Ta sztuka udała się autorowi, ponieważ opisywał emocje i unikał jednoznacznych sądów. Przy „Ostatnim pielgrzymie” należy trochę pomyśleć, zastanowić się, jakimi kontekstami gra autor oraz ile elementów zapożyczył z powieści historycznej, a ile z powieści kryminalnej.

Takie literackie produkcje warto czytać, ponieważ poza zabawą przybliżają one inny kontekst kultury. Dlatego też „Ostatni pielgrzym” nie jest zwykłą książeczką do pociągu, ale solidną literaturą, która powinna zainteresować wielu wybrednych czytelników.

Adrian Jaworek