Ta książka nie jest encyklopedią wiedzy o dziejach polskiej kultury. Nie przedstawia ani historii państwa i prawa, ani historii gospodarki, ani historii walk społecznych, ani dziejów literatury, sztuki, oświaty. Nie przedstawiając całego bogactwa faktów z tych różnych dziedzin, wykorzystuje je dla przedstawienia kultury jako narodowej świadomości, która wyraża się i rozwija pod wpływem tych różnych dziedzin życia. Mówiąc dzisiejszym językiem naukowym są one wielką rzeczywistością „oznaczającą”, poprzez którą docierać trzeba do głębszej rzeczywistości „oznaczanej”. Ta książka - mówiąc słowami Maurycego Mochnackiego - ma więc przedstawiać „jako się naród w jestestwie swoim rozumiał”, ma więc pokazać, jak Polacy odnajdywali swe miejsce w geograficznej przestrzeni i w historycznym czasie, w materialnej rzeczywistości tworzonej przez pracę, w społecznej walce i nieustającej naprawie Rzeczpospolitej, a także, jak akceptowali koncepcje poglądu na świat, jak uczestniczyli w kulturze. Jest więc ta książka opowieścią o tożsamości narodu, opowieścią o losach i stylu życia Polaków. Tak pojmowana historia kultury ukazuje całe bogactwo przeżyć i refleksji, wypełniających przez wieki narodową świadomość, ukazuje wkład, jaki wnosiły w tę świadomość kolejne epoki naszych dziejów. Naród ten bowiem, pozostając zawsze tym samym narodem, nie był w żadnej epoce taki sam. Dlatego w tym nieustającym dialogu pokoleń żywych z pokoleniami, które odeszły, buduje się zrozumienie narodowej tożsamości i zaangażowanie w wielką odmianę współczesną.