Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Kiedy mowa o ludziach, których kochaliśmy, lakoniczne diagnozy są nie na miejscu.To, co dotyczy naszych bliskich, powinno być skomplikowane i niepowtarzalne. W istocie było proste i typowe.

To świństwo lekceważyć czyjeś uczucia estetyczne tylko dlatego, że umarł.

...najlepszą formą przekazywania myśli jest lista. Już Mojżesz to rozumiał.

Pa­mię­tam za­chwyt ojca, kie­dy ktoś nam przy­słał za­gra­nicz­ne wi­ta­mi­ny z za­mknię­ciem od­por­nym na dzie­ci. Wszyst­kim po­ka­zy­wał pla­sti­ko­wy fla­ko­nik.
– Wpraw­dzie to tyl­ko wi­ta­mi­ny – tłu­ma­czył – ale na­wet przedaw­ko­wa­nie wi­ta­min może być nie­bez­piecz­ne!
Przez chwi­lę ob­ra­cał na­kręt­ką na do­wód, że ża­den dzie­ciak nie zdo­ła jej po­ko­nać. Po­tem na­ci­skał w od­po­wied­nim miej­scu i – vo­ilà! – opór ustę­po­wał. Za­do­wo­lo­ny z uda­nej sztucz­ki wy­sy­py­wał na rękę kil­ka ta­ble­tek. Po­tem wrzu­cał je z po­wro­tem i za­my­kał opa­ko­wa­nie. Mnie się nie uda­wa­ło (szcze­rze mó­wiąc, na­wet dzi­siaj nie po­tra­fię sfor­so­wać ta­kiej blo­ka­dy).
Pre­zen­ta­cja mia­ła sens po­li­tycz­ny. Po­zwa­la­ła na pro­stym przy­kła­dzie do­wieść wyż­szo­ści ka­pi­ta­li­zmu nad tym trud­nym do na­zwa­nia czymś, co nas ota­cza­ło. W na­szym świe­cie – pod­kre­ślał oj­ciec – wy­star­czy­ło­by na­pi­sać „chroń przed dzieć­mi” i udać się do waż­niej­szych za­dań. Ewen­tu­al­nie roz­dać w ośrod­kach zdro­wia mi­lion ulo­tek o strasz­nych skut­kach nad­mier­ne­go spo­ży­cia wi­ta­mi­ny C. Albo umie­ścić sto­sow­ne ha­sło na pu­deł­kach za­pa­łek. Wy­dać bro­szu­rę „Strzeż dzie­ci przed wi­ta­mi­ną”. Na­pięt­no­wać nie­fra­so­bli­wość ro­dzi­ców. Wła­śnie do ta­kich za­dań Pol­ska mia­ła ar­mię pla­ka­ci­stów.

I każ­dy styl zo­stał już uży­ty, każ­da kon­wen­cja – wy­dre­no­wa­na.
W każ­dej spe­cjal­no­ści, w każ­dej ni­szy, są lep­si od nas.
To tro­chę przy­gnę­bia­ją­ce.

Gra­fik, któ­ry wda­je się w dys­ku­sje na te­mat barw, stoi na prze­gra­nej po­zy­cji. Dwa­dzie­ścia lat mo­ich roz­mów z klien­ta­mi wszel­kich płci da się stre­ścić w ten spo­sób:

• Zie­lo­ny – nie je­ste­śmy eko­lo­ga­mi.
• Żół­ty – nic nie wi­dać.
• Ró­żo­wy – hi, hi.
• Czer­wo­ny – precz z ko­mu­ną.

Po pro­stu są lu­dzie, któ­rym nie­wła­ści­wy ko­lor wtycz­ki po­tra­fi ze­psuć pół dnia. Któ­rzy wolą sie­dzieć w domu, niż wy­po­czy­wać w nad­mor­skim pen­sjo­na­cie, gdzie dy­wa­ny mają ohyd­ny ko­lor. Nie­szczę­śni­cy udrę­cze­ni bil­l­bo­ar­da­mi gła­dzi szpa­chlo­wej.
Tak, tak, wiem. Gust jest ka­te­go­rią kla­so­wą. Usta­na­wia hie­rar­chie i po­dzia­ły. Od­zwier­cie­dla na­sze aspi­racje.

Nad polskim projektowaniem wisi klątwa ładności.

Często powtarzam sobie te słowa:
Nie ma sea.
Nie ma riba.
Nie ma sens.

Tylko telewizja i Kościół potrafią zadbać o drugi plan (co jakoś tłumaczy kształt życia publicznego w Polsce).

Cie­ka­we, że nikt już nie ku­pu­je i nie sprze­da­je mie­nia po­ży­dow­skie­go. Ow­szem, w in­ter­ne­cie moż­na ku­pić ju­da­ika, pa­miąt­ki, rze­czy ży­dow­skie. Ale przed­ro­stek „po” znik­nął.
Rze­czy ży­dow­skie nie mają żad­ne­go „po”. Nie mają „przed”. Spa­dły z nie­ba. Przy­le­cia­ły z ko­smo­su.

Gra w szczerość bywa fajna, kiedy dotyczy solidnych wartościowych przedmiotów. Domu w willowej dzielnicy. Stadionu lekkoatletycznego. Bieżni. Basenów. Przestaje być przyjemna, gdy dotyczy osiedla sypialni, szpitala, obozu.

Mieszkaliśmy wśród czasowników niedokonanych. W próżni pomiędzy założeniem i realizacją.

Powściągliwość nie jest cnotą, więc nikt już nie trzyma gardy. Nie zaciska zębów. Żyjemy w epoce rozpasanej emocjonalności. Nawet jeśli fakty mówią same za siebie, robią to zbyt wolno. Graficy i dziennikarze wolą nie ryzykować.

Zasługujecie na najlepsze - mówił kapitalizm. - Wszystko inne jest niepotrzebne. Za to najlepsze jest nieskończone. Może go być coraz więcej i więcej. Wszystko co udane, trzeba powtarzać. A potem jeszcze raz powtarzać. I jeszcze. Do znudzenia. Bez końca. Jeżeli coś się kończy, to znaczy, że nie jest wystarczająco dobre.

Tymczasem słowo "design" dotyczy wyłącznie produktów wysokiej jakości. Najlepiej od 100 zł w górę. Reszta, w powszechnym wyobrażeniu, powstała samorodnie. Nikt nie wymyślał kwitów na poczcie. One po prostu są. Nieuchronne jak pogoda. Niezmienne jak klimat. A nawet trwalsze od klimatu, pewniejsze od ustroju, starsze od epoki historycznej.

Sto­lik do kawy, je­dy­ny krew­ny bez­pow­rot­nie utra­co­nych sto­łów, stał w du­żym po­ko­ju. Oj­ciec po­więk­szył jego po­wierzch­nię, kła­dąc na okrą­głym bla­cie pro­sto­kąt­ną de­skę kre­ślar­ską. Nie był bar­ba­rzyń­cą, więc nie przy­bił jej gwoź­dzia­mi. Ten sys­tem miał jed­ną wadę. Nasz stół oka­zał się te­re­nem sej­smicz­nym. Wy­star­czy­ło, że ktoś moc­niej oparł się o blat, a prze­ciw­le­gły ko­niec uno­sił się w po­wie­trze, fi­li­żan­ki, ta­le­rze i sztuć­ce ru­sza­ły na wro­ga i tor­tow­ni­ca ze szwedz­kim plac­kiem z ja­błek (prze­pis „Ty i Ja”, 1967) wy­mie­rza­ła karę za trzy­ma­nie łok­ci na sto­le.
Jed­nak mój oj­ciec był jak pro­du­cen­ci sa­mo­lo­tów. Kie­dy do­cho­dzi­ło do ka­ta­stro­fy, za­wsze twier­dził, że tech­no­lo­gia była ok. Za­wi­ni­li lu­dzie.

Łu­kasz: Ale nie żeby to się od­by­wa­ło bez­bo­le­śnie. Po­wrót z du­że­go mia­sta był trud­ny. Bo ja po tych pię­ciu czy sze­ściu la­tach moc­no so­bie te Su­wał­ki ide­ali­zo­wa­łem. A po­tem wró­ci­łem i od­kry­łem, że jest jed­nak tro­chę ina­czej.
Adam: Mnie tra­fił ten kla­sycz­ny lo­kal­ny ma­razm, na kil­ka mie­się­cy zła­pa­łem doła.
Łu­kasz: Do­bi­ja­ją­ca była zwłasz­cza men­tal­ność lu­dzi, z któ­ry­mi znów się ze­tkną­łem. Za­po­mnia­łem o niej. Tu­taj pa­nu­ją jed­nak tro­chę inne za­sa­dy gry. Sie­dzi­my przy nie­dziel­nym obie­dzie, a ro­dzi­ce mi za­czy­na­ją tłu­ma­czyć, że jak idę do ja­kie­goś urzę­du, to le­piej spraw­dzić, czy tam ko­goś nie znam, bo mi bę­dzie ła­twiej ja­kąś spra­wę za­ła­twić. A we mnie to bu­dzi ja­kiś sza­lo­ny opór, bo co to niby zna­czy? Prze­cież idę za­ła­twić coś, do cze­go ten urząd jest po­wo­ła­ny. To dla­cze­go mam mieć zna­jo­mo­ści?

Parę lat temu zwie­dza­łem no­wo­cze­sną dru­kar­nię.
– Za­mó­wi­li­śmy ba­da­nia – po­wie­dzia­ła pani dy­rek­tor – z któ­rych wy­ni­ka, że za­sad­ni­czo książ­ki czy­ta­ją już tyl­ko dziew­czyn­ki mię­dzy dzie­wią­tym a trzy­na­stym ro­kiem ży­cia.
– I co pań­stwo zro­bią? – spy­ta­łem.
– Wła­śnie ku­pu­je­my ma­szy­nę do bro­ka­tu.

W świadomości, że świat istniał przed naszym urodzeniem, kryje się przeczucie, że da sobie radę i bez nas (ma w tym doświadczenie).

Obok innowacyjny projekt budy na dziecko. Dwupiętrowy domek ze sklejki, z legowiskiem na górnym poziomie i miejscem do pracy na dole. Autor tej koncepcji najwyraźniej nigdy nie widział dziecka, więc uwierzył, że aktywność sześciolatka można skoncentrować na trzech metrach kwadratowych, podczas gdy dookoła zapanuje niezmącony spokój.

Po 1989 roku polski plakat skończył jak kopalnia lub PGR. Pozbawiony państwowego mecenatu, wymęczony, skojarzony z poprzednią epoką okazał się niepotrzebny.

Dziwny mamy zawód".
Tak powiedział mój szef w pierwszej pracy. Robiliśmy projekt dla firmy telekomunikacyjnej. Po czternastu godzinach przy komputerze i Bóg wie ilu korektach, przedstawiciele marketingu wciąż dzwonili, że słoneczko jest nie dość wesołe, że ma ironiczny wyraz twarzy, pogardliwie wykrzywia wargi itd. Przez czternaście godzin poprawialiśmy uśmiech słoneczka. Dziwny zawód.

Wypisane flamastry trzeba wyrzucać" - tę mądrość zawdzięczam pewnemu typografowi. Strasznie go irytowało, że ludzie nie wyrzucają wypisanych cienkopisów, długopisów i flamastrów. Trzymają na biurkach całe stosy bezużytecznych przyborów, a i tak nie mają czym zapisać numeru telefonu.
Wypisał się? Won do kosza.
Myślę, że można tę zasadę traktować metaforycznie.

(...) w projektowaniu elektronicznych gadżetów nie chodzi o prostotę i łatwość obsługi. To tylko środki. Naprawdę liczy się to, żebyśmy nie pchali do środka paluchów.

Pod koniec XX wieku z Doliny Krzemowej przybyła odsiecz. pod nią "aparat do przechowywania rzeczy najrozmaitszej kategorji". Komputery okazały się naszymi szafami. Smartfony - obiecaną maszyną z mnóstwem przegródek (przeglądanych czujnym okiem NASA). Internet wysysa nam z mieszkań książki i płyty. Pochłania gazety. Zabiera albumy z fotografiami.

Naj­pierw trze­ba było wy­ciąć kil­ka­set drzew, a po­tem wbić ich po­zba­wio­ne ga­łę­zi pnie w grzą­ski, nad­rzecz­ny grunt. Tak po­wsta­ła huta – sta­nę­ła na pniach wie­ko­wych dę­bów.
De­cy­zja o jej bu­do­wie za­pa­dła w 1895 roku War­sza­wie, na po­sie­dze­niu ak­cjo­na­riu­szy To­wa­rzy­stwa Za­kła­dów Me­ta­lo­wych B. Hant­ke. In­we­sty­cja mia­ła za­pew­nić sta­ły do­pływ do­brej ja­ko­ści su­row­ca do sto­li­cy.(...)
A więc po­czą­tek – drze­wa wbi­ja­ne w grunt pod bu­do­wę wiel­kiej fa­bry­ki.
I ko­niec – sta­ry czło­wiek wlo­ką­cy przez pod­mo­kłą łąkę drze­wo po­de­bra­ne zwie­rzę­tom. Żeby na­pa­lić w pie­cu.

W roku 1965 zde­cy­do­wa­no się dzia­łać w tym wzglę­dzie sys­te­mo­wo i pójść o krok da­lej. Uzna­no, że praw­dzi­we mapy Pol­ski po­trzeb­ne są wła­ści­wie tyl­ko woj­sku. Kraj po­dzie­lo­no więc na pięć ob­sza­rów, któ­rych gra­ni­ce bie­gły z grub­sza wzdłuż gra­nic ów­cze­snych wo­je­wództw. Każ­dy z tych ob­sza­rów od­wzo­ro­wa­no w zu­peł­nie in­nym ukła­dzie współ­rzęd­nych, a współ­czyn­ni­ki tych współ­rzęd­nych utaj­nio­no. W re­zul­ta­cie po zło­że­niu pię­ciu ta­kich ge­ne­ral­nych map Pol­ski nic do sie­bie nie pa­so­wa­ło i nic się z sobą nie łą­czy­ło. Wróg, gdy­by tyl­ko zde­cy­do­wał się na atak, miał nad taką ukła­dan­ką wpaść w głę­bo­ką kon­fu­zję i za­rzą­dzić od­wrót.
Dzie­sięć lat po wpro­wa­dze­niu w ży­cie „ukła­du 1965” Edward Gie­rek dość spon­ta­nicz­nie i ku za­sko­cze­niu wszyst­kich po­dzie­lił Pol­skę na czter­dzie­ści dzie­więć wo­je­wództw. Nie­któ­re z nich zna­la­zły się w dwóch, a na­wet trzech stre­fach od­wzo­ro­wa­nia. Wy­my­ślo­ny przez woj­sko­wych for­tel dzia­łał – żad­na z pu­bli­ko­wa­nych wów­czas map po­dzia­łu ad­mi­ni­stra­cyj­ne­go Pol­ski nie od­da­wa­ła fak­tycz­ne­go kształ­tu wszyst­kich wo­je­wództw. Wśród nich była z pew­no­ścią moja mapa z 1976 roku. Uka­za­ny na niej kształt był pew­ną wa­ria­cją – kom­pro­mi­sem po­mię­dzy pię­cio­ma róż­ny­mi sys­te­ma­mi od­wzo­ro­wa­nia.
Mam więc przed sobą efekt cho­re­go snu ge­nial­nych ko­mu­ni­stycz­nych stra­te­gów. Pla­nu­jąc tę po­dróż, go­dzi­na­mi ga­pi­łem się na mo­zai­kę ko­lo­ro­wych plam, pró­bu­jąc po­łą­czyć jed­ną lo­gicz­ną li­nią wszyst­kie te mia­sta, któ­re były sto­li­ca­mi wo­je­wództw, a dziś już nimi nie są.

Roz­po­czy­nam po­dróż, tak jak trze­ba, od mapy. Tak lu­bię naj­bar­dziej. Moc map tkwi w tym, że nie za­zna­czo­no na nich lu­dzi. Prze­strzeń jest w nich spro­wa­dzo­na do dwóch wy­mia­rów, ale moż­na ją so­bie przy­naj­mniej wy­obra­żać bez prze­szkód. Nikt nie za­bu­rza ob­ra­zu. Dro­gi, uli­ce, pla­ce, całe wsie, a na­wet mia­sta są ide­al­nie pu­ste, a przez to czy­tel­ne.

W XXI wieku wszystko jest naraz. Przestały obowiązywać reguły perspektywy. Czas ani odległość nie zacierają wspomnień. Jesteśmy jak udręczeni mnemonicy. Obarczeni zbyt dużą wiedzą, sparaliżowani przez wszystko, czego nie umiemy zapomnieć ani przegapić.
Internet przyniósł plakaty z Ghany. Kolaże rosyjskich konstruktywistów. Bułgarskie znaczki pocztowe. Szwajcarską typografię. Polskie plakaty. Nowe fonty. Stare czcionki.
I każdy styl został już użyty, każda konwencja - wydrenowana.
W każdej specjalności, w każdej niszy, są lepsi od nas.
To trochę przygnębiające.