Po pierwsze, dążymy do wprowadzenia regulacji, która funkcjonuje w większości (na pewno pod względem terytorialnym) państw Europy, a też i poza nią (np. w Japonii, Korei Południowej czy Meksyku), a kolejne państwa przymierzają się do niej. Nie mówimy zatem o ustawie, która mogłaby mieć coś wspólnego z centralizmem gospodarczym, znamiennym dla ustroju socjalistycznego, co zarzucają przeciwnicy. Wydawca w dalszym ciągu będzie miał suwerenne, niezależne i autonomiczne prawo do ustalenia cen detalicznych książek. Państwa, które wycofały się z ustawy, borykają się z określonymi problemami. Dla przykładu Wielka Brytania, która zrezygnowała z Net Book Agreement w 1995r., zdecydowała się na taki ruch pod wpływem silnego lobby ze strony dużych sieci, głównie TESCO i w chwili obecnej jej rynek jest zdominowany przez firmę Amazon, posiadającą ponad 60% udział w rynku (85% w rynku książek elektronicznych), a księgarnie niezależne zostały prawie wyeliminowane z rynku. Brytyjscy przedstawiciele branży oceniają bardzo negatywnie fakt nieposiadania ustawy, natomiast kraj nie jest w stanie przywrócić NBA z uwagi na zbyt głębokie zmiany na rynku wydawniczym, jakie nastąpiły zwłaszcza w ostatnich latach. Innym państwem, nieposiadającym ustawy, jest Szwecja, ale kraj ten do tej pory skutecznie bronił się przed wejściem Amazona na rynek, a z kolei funkcjonujące na jej terytorium sieci księgarskie należą do kilku dużych wydawnictw. Szwedzi nie mają zatem problemów z wojnami cenowymi.

Po drugie, historia dowodzi, że początkowy opór wobec ustawy zawsze przeradza się w poparcie dla niej. Dla przykładu, ustawa znana jako Prawo Langa, została wprowadzona we Francji w roku 1981 i od tamtej pory zafunkcjonowała z dużym powodzeniem, a początkowi przeciwnicy w postaci sieci hipermarketów zaczęli z czasem również ją popierać i obecnie nie ma tam nikogo, kto by sprzeciwiał się ustawie. Wszyscy przedstawiciele rynku, począwszy od autorów, księgarń niezależnych i małych wydawnictw, a skończywszy na dużych podmiotach, jak sieci księgarń, hurtownie czy grupy wydawnicze, nie wyobrażają sobie innej rzeczywistości, jak tylko tej, w której funkcjonują z udziałem Prawa Langa. Co więcej, gdy pojawiają się na rynku nowe wyzwania, ta ustawa podlega aneksowaniu – tak stało się, gdy na rynku pojawiły się produkty elektroniczne w postaci ebooków, czy też 2 lata temu, gdy uchwalono tzw. akt anty-amazonowy, nakazujący sklepom elektronicznym dorzucać koszty wysyłki do sprzedawanych książek. Warte podkreślenia jest też to, że Prawo Langa we Francji, jak też i ustawy o książce w większości państw uchwalane były przez parlamenty w sposób jednomyślny, ponad podziałami partyjnymi.

Po trzecie, mamy w Polsce sytuację, w której wojny cenowe doszły do niebezpiecznego punktu. Książki pojawiające się na rynku jako nowości są od razu rabatowane, jako 20-25% przecena. Powoduje to sugerowanie konsumentom, że książki są albo niepełnowartościowe, albo ich ceny zawyżone. Bo przecież w żadnej innej branży artykuły z nowych kolekcji nie są od razu rabatowane! Czytelnik ma prawo czuć się zatem obecnie oszukiwany, tymczasem w większości przepadków te 20-25% jest zabierane z czyjejś marży. Jeśli wydawca ustalając cenę, kalkuluje ją na pewnym poziomie, zakłada on pokrycie kosztów zakupu praw, ewentualnego tłumaczenia, prac redakcyjnych, produkcji oraz marży pośredników. Jeśli pośrednicy oddają ze swojej marży 20-25%, stają nagle w obliczu braku rentowności – znane są przykłady olbrzymich kłopotów finansowych dużych podmiotów księgarskich na naszym rynku, którzy wykorzystując obecnie swoją przewagę konkurencyjną, „wyciągają ręce” do wydawców o dodatkowe rabaty.

Wydawca ma obecnie do wyboru: albo ulec tej presji i udzielić dodatkowego rabatu, ale podnieść najpierw odpowiednio cenę książki, albo nie poddać się i w konsekwencji zaprzestać współpracy z daną siecią, albo przestać wydawać te bardziej wymagające i kosztowne książki. Gdzie tu jest zatem korzyść dla czytelnika? Przeciętny konsument nie zdaje sobie sprawy z tego, że wchodząc obecnie do Empiku czy Matrasa, nie poznaje pełnej oferty rynkowej. Ponadto, może poczuć się oszukany, kupując u zaprzyjaźnionego, miłego i pomocnego księgarza, po czym znajdując tę samą książkę w Internecie o 30% taniej. Czy gdyby ten księgarz nie poleciłby mu tej książki, nie wyeksponował odpowiednio na półce, kupiłby też ten sam tytuł? Internet nie jest w stanie wypromować ambitnej, wartościowej literatury, a zwłaszcza debiutów, co więcej napisanych przez rodzimych autorów. W sieci szuka się książek znanych, googlujemy przecież według nazwisk autorów czy tytułów książek.

#####

Po czwarte, wydawcy doszli do momentu, w którym są zmuszani z przyczyn ekonomicznych do rezygnowania z wydawania ambitnej, wymagającej literatury. I gdzie tu jest korzyść dla czytelnika? Ten nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, ile doskonałych książek omija nasz rynek. Niestety, wydawca może dopłacać zyskami z hitów tylko do pewnej ilości wartościowych tytułów – tym bardziej, że i te zyski topnieją, wskutek konieczności udzielania dodatkowych rabatów. A zjawisko to będzie jeszcze bardziej się pogłębiać, bowiem już teraz duże sieci skupiają się na sprzedaży książek komercyjnych, których rabatowanie przynosi sukces sprzedażowy, natomiast książka ambitna, jeśli w ogóle jest przez nie zamawiana, to często ląduje w szarym kącie i szybko jest zwracana do wydawcy. Tego typu książki sprzedają się przede wszystkim w księgarniach niezależnych – gdy więc te dalej będą znikać z naszego rynku, nie mogąc podołać wojnom cenowych, zabraknie miejsc do sprzedaży książek ambitnych. I koło się zamknie: wydawca wycofa się z kolejnych wymagających pozycji literackich. Zaczną jednocześnie znikać małe wydawnictwa, których egzystencja opiera się na wydawaniu literatury ambitnej.

Po piąte, projekt ustawy narzuca księgarniom konieczność sprowadzenia dla nabywcy każdej pozycji książkowej, znajdującej się w danym momencie na rynku w ofercie wydawniczej. I tu jest wyraźna korzyść dla czytelnika! Będzie mógł wejść do dowolnej księgarni i zamówić egzemplarz poszukiwanej przez siebie książki, a księgarz będzie mieć obowiązek ją sprowadzić z hurtowni/od wydawcy niezwłocznie.

Po szóste, przeciwnicy ustawy zarzucają, że godzi ona w dobro przedsiębiorców, zwłaszcza tych prowadzących małe sklepy internetowe. Sama jestem przedsiębiorcą, stąd bywam bardzo wyczulona na wszelkie kwestie ograniczające wolność gospodarczą, ale jeśli moją przewagą konkurencyjną miałaby być tylko cena, to musiałabym mieć świadomość tego, że inny gracz na rynku może ją jeszcze bardziej obniżyć i po mojej przewadze nie będzie ani śladu. Jeśli mamy się martwić o los wielu przedsiębiorców, którzy nie zainwestowali większych środków w swój biznes, bo wykorzystują swój i tak już posiadany komputer, nie utrzymują magazynów i nie dają zatrudnienia innym, to pragnę zwrócić uwagę tylko na fakt, że takie działania są bardzo krótkowzroczne. Ustawa ma doprowadzić do tego, by cena nie była jedynym czynnikiem decydującym o dokonywanym zakupie i miejscu tego zakupu. Przedsiębiorca, który wypracuje swoją przewagę konkurencyjną za pomocą jeszcze innych czynników, będzie mieć zawsze lepsze perspektywy przyszłej egzystencji. Nie zapominajmy o tym, iż są na rynku światowym duże podmioty, które mogą sobie pozwolić na operowanie nawet bez zysków, tylko po to, by uzyskać z czasem przewagę poprzez doprowadzenie do upadku dużej liczby mniejszych podmiotów. Nie bez powodu Szwecja wciąż wzbrania się przed wpuszczeniem na swój rynek sieci Amazon.

Po siódme, ustawa nie będzie zabraniać obniżek cenowych – po okresie ochronnym, trwającym 12 miesięcy (we Francji ten okres to 24 miesiące), książki będą podlegać mechanizmom rabatowym. Nie można zatem mówić, że ograniczamy swobodę konsumenta – jeśli jego portfel jest mniej zasobny, w dalszym ciągu będzie mógł korzystać z przecen. Chcemy jedynie przywrócić pewną normalność, w której nowy artykuł (podobnie jak nowa kolekcja, aktualny magazyn, czasopismo, bilet do kina itd.) sprzedawany jest w sugerowanej przez wydawcę cenie. Chcemy doprowadzić do pewnej stabilizacji, w której poszczególni uczestnicy rynku będą w stanie przywrócić realizowanie swoich planów biznesowo-finansowych, bo te w obecnej rzeczywistości są maksymalnie rozchwiane.

Po ósme, stabilizacja rynku uchroni wszystkie podmioty tego rynku, łącznie – a może przede wszystkim – z autorami. Pisarze w Polsce, poza nieliczną grupą bestsellerowych autorów, skazani są na niepewne wpływy ze swojej twórczości. Bo jakże mogą opierać swój byt na twórczości w sytuacji, gdy wydawca nie wie, czy uzyska odpowiedni wpływ ze sprzedaży ich książek, albo wręcz zastanawia się, czy warto ponosić dalej to spore ryzyko? Dla wielu pisarzy i mniejszych wydawców wydawanie książek jest działalnością dodatkową i nie są w stanie opierać na niej swojej egzystencji. Czy w takiej rzeczywistości polska literatura ma szansę się rozwijać? Odpowiedź jest jednoznaczna.

Po dziewiąte, mówimy cały czas o książce, której należy się trochę inne traktowanie, z uwagi na jej szczególny wkład w rozwój intelektualny społeczeństwa. Książka jest dobrem kultury, stanowi wyjątkową wartość dla kreowania kulturalnego i edukacyjnego społeczeństwa, może być wykorzystywana zarówno w indywidualnym, jak i zbiorowym kształceniu.

Po dziesiąte, bez wprowadzenia ustawy grozi nam wcale nieodległa wizja, w której nie będą istnieć już księgarnie niezależne, duże sieci doprowadzają się wojnami cenowymi do wzajemnego wyniszczenia, a sprzedaż odbywa się głównie przez Internet. To jest apokaliptyczna, ale bardzo realna wizja, która będzie efektem fali bankructw. A te już się powoli zaczynają…

Sonia Draga, Prezes Zarządu wydawnictwa Sonia Draga Sp. z o.o.

Zobacz więcej informacji na temat: Ustawa o książce