Głównym bohaterem „Dołu" jest 30-letni robotnik Woszczew, któremu przydarzyło się wyrzucenie z pracy w zakładzie mechanicznym. „W wypowiedzeniu napisali mu, że usuwa się go z produkcji skutkiem wzrostu w nim osłabienia i zamyślenia w ramach ogólnego rytmu pracy." Odtąd będzie on - trochę jak chłopek roztropek, tylko w świecie socjalistycznym - poszukiwał prawdy i sensu, bo „... nie wiedział czy jest potrzebny na świecie, czy też wszystko bez niego i tak się pomyślnie odbędzie." W tym celu odbył wędrówkę, w wyniku której trafił do małego miasteczka i zaangażował się w pracę przy budowie proletariackiego domu, co na razie - kto wie, czy i nie na zawsze - oznaczało kopanie dołu. Ekipa robotnicza skutkiem entuzjazmu i radości towarzysza Safronowa oraz odpowiedniej motywacji przewodniczącego oerzetzetu towarzysza Paszkina („Dlaczego oszczędzacie na wydajności? Socjalizm bez was się obejdzie, ale wy bez niego będziecie żyć po próżnicy do śmierci") pracowała niezłomnie, choć z obowiązkowym fajrantem. W toku wydarzeń podwaliny socjalistycznego społeczeństwa kładli nie tylko ludzie, ale także i świat zwierzęcy.

Na tym tle rozwija się jeszcze historia Nastii, dziewczynki z socjalistyczną świadomością, która - jak sama twierdzi - urodziła się dopiero, gdy zapanował Stalin, by nie stać się przypadkiem córką burżujki. W warstwie symbolicznej powieściowego świata jest ona znakiem - wedle A.Pomorskiego - złudnej nadziei eschatologicznego zmartwychwstania.

Nie jest łatwo pisać o „Dole". Ten świat wypruty z wszelkich ludzkich uczuć, martwy za życia przynosi nie tylko wizję cywilizacyjnego piekła czasów socjalistycznej Rosji (kolektywizacja, rozkułaczanie wsi, kształtowanie człowieka socjalistycznego). Jest to również obraz ludzkości pogrążającej się w piekle rzeczywistości odczłowieczonej, w której istnienie nie ma racjonalnego uzasadnienia.

Bardzo polecam lekturze.

Justyna Radomińska