Próba streszczenia tego arcydzieła nie ma większego sensu i byłaby sporym nadużyciem. Akcja powieści rozpoczyna się 1 kwietnia lat 20. XX wieku. Za głównego bohatera można by uznać młodego rosyjskiego emigranta Fiodora Konstanynowicza, jednak sam Nabokov przyznał, że bohaterką powieści jest po prostu Literatura Rosyjska. W każdym z rozdziałów można doszukać się krytycznoliterackich treści, polemiki literackiej z nurtami literatury rosyjskiej. Uważny czytelnik dostrzeże pewne naśladownictwo stylu: jest rozdział napisany w manierze Puszkina, jest też nawiązujący do stylu Gogola, będące przejawem podziwu dla wielkich pisarzy. Nabokov zawarł również w treści m.in. słowa krytyki pod adresem Freuda i Czernyszewskiego (ulubieńca Lenina). W „Darze” odnajdziemy przejmujący obraz życia rosyjskich pisarzy na emigracji, pełniejszy niż w jakiejkolwiek innej powieści Nabokova.

Krytycy mówili o „Darze” jako o powieści opisującej rozwój i dojrzewanie artysty. A. Dolinin porównał fabułę do wstęgi Mobiusa a samą powieść uznał za miłosną deklarację. Interpretacja i gatunkowa klasyfikacja książki nastręcza trudności, a „Dar” jest traktowany jako powieść metafikcyjna, wielowymiarowa powieść o literaturze rosyjskiej. Można się w niej również doszukiwać ech innych dzieł Nabokova, zwłaszcza cech analogicznych między bohaterami (Pnin czy Adam Krug). Nie należy traktować „Daru” jako powieści stricte autobiograficznej, choć można zauważyć wiele podobieństw między Fiodorem a Nabokovem.

Pisarz raczej wodzi więc czytelnika na manowce, każąc mu przemieszczać się pomiędzy literacką fikcją a rzeczywistością, kluczyć wśród domysłów i fałszywych tropów. Nabokov to przebiegły homo faber, odkrywający przed czytelnikiem ukryte wymiary rzeczywistości. Posługuje się w tym celu wrażliwością swoich bohaterów (Fiodor Konstantinowicz odczuł nagle w tej szklistej ciemności dziwność życia, dziwność jego czaru, jakby na chwilę uchyliło rąbka a on dostrzegł jego drugą, niezwykłą stronę*), samemu będąc czułym na liryczny wymiar powszednich zjawisk: zdumiewająca poezja kolejowych skarp, swoboda i bogactwo ich pejzażu.* Istotną rolę w obserwowaniu otoczenia odgrywają zmysły, każące mu skupiać uwagę na detalach z pozoru nieistotnych: właściwie zaś moje ja (…)kochało słowa, kolory (…).*

Powieść jest wysycona rozmaitymi barwami, emocjami, grą świateł i cieni, niuansami z dziedziny entomologii, marzeniami, ulotnymi wrażeniami wzrokowymi i emocjami, zapachami, zjawiskami przyrodniczymi, (…) młode jeszcze lato jako wyjątkowo upalne, istotnie – był to długi wielokropek pięknych dni, z rzadka przerywanych wykrzyknikiem burzy. Tam, gdzie zwykły zjadacz chleba nie widzi nic nadzwyczajnego, tam Nabokov dostrzega piękno, jak w tych ukradkiem zauważonych topliwych karkach maszynistek.* Podobno pisarz był synestetykiem. Posiadał umiejętność, dzięki której doświadczanie i odbierania świata staje się pełniejsze, wielowymiarowe. Ten niezwykły dar pozwalał mu łączyć wrażenia odbierane przez jeden ze zmysłów z doznaniami innego zmysłu (np. barwne słyszenie). Bohaterowie „Daru” też tak potrafią, w rozmowie o poezji wizualizując litery alfabetu za pomocą kolorów.

Niespieszne czytane sprzyja delektowaniu się językową ekwilibrystyką, podziwianiu mnogości zmysłowych impresji. Polski czytelnik może się w „Darze” rozsmakować dzięki rewelacyjnemu tłumaczeniu Eugenii Siemaszkiewicz. Ostatnia, będąca pożegnaniem powieść Nabokova, to finezyjna metafora literatury rosyjskiej. Literatury, która jest największym darem Rosji dla świata. Można ją potraktować jako hołd złożony zaginionej ojczyźnie, jej melodyjnemu językowi i literaturze, która stanowi największy dar dla czytelników. Bo Nabokov oferuje czytelnikowi niezwykły, wysmakowany dar literacki i płynącą z niego przyjemność czytania.

Magdalena Świtała

* Fragmenty pochodzą z recenzowanej książki.