Jestem pewien, że każdy słyszał o Napoleonie. Wszak Bonaparte wymieniany jest w polskim hymnie narodowym. Dlaczego nasi przodkowie darzyli go aż taką atencją? Czy rzeczywiście u jego boku było możliwe wskrzeszenie wolnej Polski? Kim wreszcie był sam Napoleon – bogiem wojny, jak chcą niektórzy, czy korsykańskim awanturnikiem, za jakiego uważają go inni? Niezależnie od oceny tej postaci jedno nie ulega wątpliwości – Napoleon wywarł ogromny wpływ na historię Europy XIX wieku. Wiele jego dokonań przetrwało jeszcze długo po jego śmierci – niektóre aż po dziś dzień.

Przekonujemy się o tym, sięgając po obszerną publikację pod tytułem „Wojny napoleońskie. Historia globalna. Tom I”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Jej autorem jest Alexander Mikaberidze, uznany ekspert od epoki napoleońskiej. Jego opis wojen napoleońskich zawiera się w dwóch tomach.

Mam niewątpliwą przyjemność recenzować pierwszy z nich, obejmujący okres do inwazji na Rosję. Był to czas, kiedy cesarz Francuzów całkowicie zdominował Europę. Jak mu się to udało? W jaki sposób jeden człowiek podbił niemal cały kontynent? Czy Napoleon był istotnie geniuszem? Czy raczej sprzyjało mu szczęście? Wreszcie pytanie fundamentalne – skąd tak właściwie wziął się Napoleon? Aby odpowiedzieć w pełni na to pytanie, autor cofa się w swoich rozważaniach do rewolucji francuskiej. Przekonuje nas, że jest to konieczne, aby zrozumieć późniejsze sukcesy Napoleona. Chociaż rewolucja karmiła się wzniosłymi hasłami, to jednak kolejne republikańskie rządy nie potrafiły uspokoić nastrojów w państwie.

To właśnie początek wojen rewolucyjnej Francji w kwietniu 1792 roku był – zdaniem autora – momentem przełomowym w dziejach nowożytnej Europy. Rozpoczął się proces, który miał całkowicie zmienić układ sił. Francja zdominowała zachód, Rosja wschód kontynentu. Wielka Brytania zaś pozostała potęgą na morzach. Niektórzy czytelnicy będą być może zaskoczeni tym, jak mocno autor podkreśla ciągłość wojen toczonych przez Napoleona z wojnami Republiki. Jednak na poparcie swojej tezy przedstawia mnóstwo argumentów.

Tymczasem po powrocie z wyprawy egipskiej Napoleon dokonuje zamachu stanu i przejmuje władzę. Był rok 1799. W tym miejscu mała dygresja. Otóż autor stara się podchodzić do postaci Bonapartego bardzo obiektywnie. Chociaż z lektury książki przebija jego sympatia do Napoleona, to jednak w żadnym wypadku nie jest to tekst hagiograficzny. Alexander Mikaberidze wielokrotnie prostuje pokutujące do dziś mity – między innymi ten o absolutnym wojskowym geniuszu Napoleona. Również on popełniał błędy i przegrywał bitwy – umiał jednak wyciągać wnioski z tych porażek. Być może to najpełniej świadczy o jego wielkości.

Napoleon Bonaparte chciał zmienić świat. Miał wizję Europy zjednoczonej pod hegemonią Francji. Jednak – jak podkreśla autor – w żadnym razie nie należy tego projektu utożsamiać z czymś na kształt Unii Europejskiej. Całą swoją politykę i wszystkie prowadzone wojny cesarz podporządkowywał bowiem interesom Francji. Niektóre jego posunięcia wydają się nietrafione – jak choćby krwawa wojna w Hiszpanii, która wiązała spore siły francuskie. Jednak w omawianym okresie Napoleon mógł jawić się jako absolutny geniusz. Dał się poznać nie tylko jako wybitny dowódca wojskowy, lecz także jako światły prawodawca. Dość powiedzieć, że wiele postanowień z jego słynnego Kodeksu przetrwało do naszych czasów.

Niewątpliwą zaletą recenzowanego tomu jest fakt, że omawiane wydarzenia autor osadza w szerokim kontekście międzynarodowym. Działania Napoleona rodziły konsekwencje w tak odległych państwach, jak Egipt czy Stany Zjednoczone. Jednak oprócz samej historii politycznej autor przedstawia czytelnikom także społeczny i ekonomiczny wymiar epoki napoleońskiej. W efekcie otrzymaliśmy książkę niemal kompletną. Pozycja obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych wojnami napoleońskimi.

Wojciech Sobański