Fragmentaryczna, trudna, erudycyjna, dygresyjna, poplątana, do bólu szczera, skłaniająca do refleksji, genialna – taka jest ta powieść o długości ponad 1100 stron, z czego niemal 100 zajmują przypisy autora. Zorientowanie się w przeskokach czasowych, w mnogości wątków i bohaterów stanowi nie lada wyzwanie, tym bardziej że lata noszą takie nazwy, jak „Rok Mydełka Dove w Rozmiarze Próbnym” czy „Rok Pieluchomajtek Depend dla Dorosłych”, a ich właściwą chronologię poznajemy dopiero w jednej czwartej powieści. Po narracji nie należy się spodziewać liniowości, poza przeskokami w czasie przerywają ją też liczne dygresje, a mimo to książka wciąga i zachęca do szukania wzajemnych powiązań, do stopniowego składania tej mozaiki w olśniewającą całość. Nie mogę powiedzieć, że lektura „Niewyczerpanego żartu” jest lekka czy łatwa, ale na pewno daje dużo satysfakcji i dużo tematów do przemyśleń.

Wallace łączy wątki obyczajowe, społeczne i sensacyjne, czerpiąc z własnych doświadczeń i obdarzając bohaterów własnymi lękami i neurozami. Przedstawia krytyczne spojrzenie na społeczeństwo, ale zamiast zimnej ironii sięga po zrozumienie i empatię, próbując nadać sens problemom i znaleźć drogę do odkupienia. Pisze obszernie, zwracając uwagę na szczegóły, do których zwykle nie przykładamy wagi: pojawiającego się i znikającego karalucha, układu palców, odcienia skóry, wyglądu płata pleśni. Eksperymentuje też z formą, wprowadzając do tekstu onomatopeje, przerywając samemu sobie dygresjami i przypisami, przechodząc z narracji trzecioosobowej do pierwszoosobowej, włączając do tekstu obszerne monologi, fragmenty audycji radiowych, studium na temat tatuażu i liczne obserwacje na temat społeczeństwa w ogóle, a uzależnień w szczególności. Nie brak tu humoru, ale nie brak też bólu i emocji.

Ta recenzja z pewnością nie wyczerpuje (nomen omen) tematu. Wyobrażam sobie, że „niewyczerpana” musiała być też praca nad przekładem – na szczęście książka trafiła w dobre ręce Jolanty Kozak, która mierzyła się już z takimi autorami, jak Kurt Vonnegut, John Irving czy William Wharton. Jeśli zagubicie się w lekturze, polecam sięgnąć do jej posłowia.

Czytanie „Niewyczerpanego żartu” to raczej przeżycie niż zwyczajna lektura. Nie da się tego zrobić szybko ani nieuważnie, ale im większy wysiłek, tym większa satysfakcja. To książka, do której można wracać wielokrotnie, za każdym razem odkrywając nowe szczegóły i nawiązania. Książka wyzwanie, które warto podjąć.

Agnieszka Kruk