„Listopadowe porzeczki” Andrusa Kivirähka to fenomen na estońskim rynku wydawniczym. Autor łączy w swojej powieści wątki zaczerpnięte z folkloru i z chrześcijaństwa, tworząc przepełnioną czarnym humorem i goryczą opowieść o ludzkiej chciwości. Bo na tym skupia się życie bohaterów: na ciągłym szukaniu własnych korzyści cudzym kosztem, choćby za cenę paktu z diabłem. I choć diabła czasami uda im się oszukać, to o wiele trudniej przychodzi im stanąć do walki z własnymi żądzami.

Akcja książki rozgrywa się w nieokreślonej przeszłości, w czasach podziału na mieszkańców wsi i ludzi pracujących na folwarku niemieckiego barona. Sam baron nie odgrywa w powieści większej roli, to prości ludzie są jej głównymi bohaterami. Mają jeden sprawdzony sposób na biedę: sukcesywne kradzieże, dokonywane osobiście lub z pomocą kratów, estońskich odpowiedników golemów, zrobionych z niepotrzebnych gratów i obdarzonych duszą wykupioną od diabła. I tak dzień po dniu okradają niemiecki dwór i siebie nawzajem, w tej satyrze na ludzką pazerność.

Zamiast zwartej fabuły powieść prezentuje raczej różne sceny z życia mieszkańców wsi, rozgrywające się dzień po dniu na przestrzeni listopada. Są tu Zaduszki (organizowane w saunach) i kolędowanie na świętego Marcina, są sąsiedzkie waśnie, ale znajduje się też miejsce na miłość. Mimo wielu zabawnych scen cała historia jest raczej smutna i przygnębiająca, a jednocześnie skłaniająca do refleksji. Jej mocną stroną są bez wątpienia elementy ludowych wierzeń, stale obecne w codziennym życiu bohaterów. Kivirähk ukazuje ciekawe spojrzenie na świat, w którym każdy szuka własnych korzyści, nie zważając na cenę. Można czytać tę powieść dla czystej rozrywki, dla poznania estońskich wierzeń, ale też ku przestrodze, bo nie tylko powieściowa estońska wieś musi się zmagać z demonem ludzkiej chciwości.

Agnieszka Kruk