Izrael – jako organizm państwowy – to kraj bardzo młody, wszak powstał dopiero 14 maja 1948 roku. To tylko jedna strona medalu. Gdyby bowiem liczyć „religijną” historię Izraela, to wtedy stanie się jednym z najstarszych państw, liczących sobie kilka tysięcy lat. Można by wręcz zaryzykować, że swoistym podręcznikiem do historii tego Izraela jest Biblia.

Gdybyśmy jednak chcieli dowiedzieć się czegoś o tym współczesnym państwie Izrael, to z pomocą przychodzi nam Paweł Smoleński ze swoim reportażem pod tytułem „Balagan. Alfabet izraelski”. Ukazał się on nakładem wydawnictwa Czarne, słynące z ciekawych i pouczających reportaży. Autor jest bardzo znanym i uznanym dziennikarzem, reporterem i publicystą.

„Balagan” ze zdjęciami Pawła Figurskiego przenosi nas po prostu do Izraela. Dzięki autorowi możemy poznać ten kraj i starać się go zrozumieć (czy jest to jednak w ogóle możliwe?) Izrael bowiem – zdaniem Smoleńskiego „jest cudem mniemanym, fantastycznym miejscem i fantastycznym krajem”. Autor niewątpliwie jest nim zafascynowany, może nawet zakochał się w Izraelu. W jego niezliczonych zabytkach, w jego smakach, zapachach i kolorach. W ludziach tak podobnych i jednocześnie tak różnych od siebie.

Należy również zwrócić uwagę na ciekawy układ książki. Jest ona ułożona od „a” do „z”. Pod każdą kolejną literą zostały umieszczone poszczególne hasła, związane z Izraelem. Oczywiście jest to subiektywny wybór autora. Jednak dzięki temu czytelnik otrzymuje prawdziwą izraelską mieszankę: krótkie biografie polityków, opisy poszczególnych miast, żydowskiej kuchni.

Paweł Smoleński starał się uchwycić to, co tak trudno uchwytne – duszę tego niezwykłego państwa. Dlaczego Izraelczycy taką wagę przywiązują do bezpieczeństwa? Jak to się stało, że Mosad jest najwybitniejszą jednostką na świecie? Czym dla Żydów jest Holocaust? Czy wszyscy Żydzi są religijni? Jak wygląda świętowanie szabatu? Czy ortodoksi rozumieją nieortodoksów i czy sami są przez nich rozumiani?

Dlaczego pod literą „o” znalazło się Oslo? Czy możliwy jest pokój z Arabami? Dlaczego izraelskie filmy święcą światowe sukcesy? Skąd się wziął fenomen serialu „Shtisel”? Jakie piwo jest najlepsze w Izraelu i dlaczego? Co według autora warto zwiedzić w tym kraju? Czy istnieje jeden przepis na karpia „po żydowsku”?

Dzięki układowi, jaką ma książka, można ją czytać na wyrywki. Jeśli chcemy, możemy zapoznawać się z wybranymi literkami nie po kolei. W niczym to nie zaburzy lektury.
Osobiście brakło mi w książce kilku haseł. Uważam, że mogłyby się w niej znaleźć takie terminy jak „Biblia” czy „Jidysz”. Szkoda, że nie ma w książce tak ważnych dla Żydów słów, jak „Świątynia” czy „Ściana płaczu”. Myślę, że te słowa jeszcze bardziej ubogaciłyby „alfabet izraelski”.

Nie zmienia to jednak faktu, że „Balagan” Pawła Smoleńskiego polecam wszystkim tym, którzy chcą się dowiedzieć czegoś więcej o współczesnym Izraelu. Autor napisał emocjonujący reportaż, przybliżając nam kraj tak odległy, a zarazem tak bliski. Izrael bowiem bardzo często gości w serwisach informacyjnych, także w kontekście Polski. Zachęcam zatem do lektury „alfabetu izraelskiego”. Może dzięki niej ten „balagan” będzie choć trochę uporządkowany.

Wojciech Sobański