Reportaż to dla nas – czytelników – bardzo wdzięczny gatunek literacki. Dzięki niemu możemy poznać jakiś problem albo spojrzeć na jakieś miejsce z wielu perspektyw. Dobry reportaż porusza i nie pozostawia obojętny. Wydawnictwo Czarne opublikowało sporo reportaży poświęconych miastom. Miasto – oto wdzięczny bohater dla reportera. Obojętnie gdzie leży i jaka jest jego historia, poświęcony mu reportaż może być bardzo ciekawy i inspirujący.

Przekonujemy się o tym, sięgając po najnowszą książkę Marceliny Szumer-Brysz pod tytułem „Izmir. Miasto giaurów”. Autorka jest dziennikarką, która przez kilka lat mieszkała w Turcji. Jej poprzednia książka „Wróżąc z fusów” również była poświęcona temu państwu i zdobyła uznanie krytyków. Z nieukrywanym zainteresowaniem przystąpiłem więc do lektury „Izmiru”. Tak się składa, że byłem w Turcji, ale akurat nie w tym mieście. Byłem więc ciekawy, jaki obraz tego kraju wyłoni się z książki Szumer-Brysz. Było bowiem dla mnie jasne, że pisząc o Izmirze, musi ona napisać o współczesnych Turkach i Turcji. Nie zawiodłem się. Izmir jest niejako „bramą”, punktem wyjścia do wielowątkowej i złożonej opowieści.

Samo miasto jawi się jako wyjątkowe na tureckiej mapie. Izmir słynie bowiem ze swego „liberalizmu”. Uważane jest za jedno z najbardziej postępowych tureckich miast. To właśnie w nim księgarnie religijne działają obok sex-shopów. To w Izmirze pokazy wirujących derwiszów odbywają się w galeriach handlowych, a kobiety nie boją się głośno upominać o swoje prawa. Autorka rozmawiała z wieloma mieszkańcami miasta. Dzięki temu otrzymaliśmy wielobarwną i niejednoznaczną opowieść. Musimy bowiem pamiętać, że choć Izmir jest tak bardzo postępowy, to jednak leży w Turcji. Turcji rządzonej silną ręką przez Erdogana, która w ostatnich lata zmienia swoje oblicze.

Marcelina Szumer-Brysz stara się przede wszystkim zrozumieć. Zrozumieć, że mogą istnieć sklepy erotyczne „halal” – zgodne z regułami islamu. Zrozumieć, na czym polega turecki konserwatyzm i postęp. Czy kobiety w chustach na ulicy, w szkołach i urzędach to przejaw wolności religijnej czy państwa wyznaniowego? Skąd taka wysoka liczba rozwodów? Dlaczego niektórzy o Izmirze wyrażają się niemal z pogardą, mówiąc o lokalnej odmianie islamu? Kogo mieszkańcy miasta popierają w wyborach? O co chodzi mniejszością kurdyjską? Skąd się wzięła niezwykła popularność wróżek, które wróżą z fusów po kawie? Dlaczego Turcy tak bardzo pokochali historyczne seriale i co prezydentowi nie spodobało się we „Wspaniałym stuleciu”?

„Izmir. Miasto giaurów” jest również reportażem o Turkach. O ich nadziejach, lękach i obawach. O tym, co ich cieszy, ale także o tym, o czym woleliby nie mówić publicznie. Miasto wyłaniające się z reportażu jest wielobarwne i wielokulturowe. Czy może być inaczej, skoro mieszkali w nim Turcy, Kurdowie, Żydzi oraz Lewantyńczycy? Czy może się ktoś dziwić, że Izmir nazywany jest miastem feministek, skoro według tradycji został założony przez królową Amazone?

Marcelina Szumer-Brysz ma niewątpliwy talent do snucia opowieści. Chociaż jej książka jest raczej mało obszerna (niespełna dwieście stron), to dzięki doborowi rozmówców udało jej się poruszyć wiele wątków i oddać wszystkie kolory Izmiru. Podczas lektury czujemy się niemal tak, jakbyśmy spacerowali po uliczkach tego miasta i pili kawę w jego kawiarniach. Ostatni rozdział jest po prostu genialny. Zachęcam do lektury wszystkich miłośników dobrych reportaży i tych, którzy chcą się dowiedzieć, dlaczego Izmir to „miasto giaurów”.

Wojciech Sobański