Tadeusz Miłkowski

Solidna i rzetelnie przygotowana publikacja. Stosunkowo zwięzła (niemieszcząca się w trzech opasłych tomiskach) i jednocześnie bardzo treściwa, pozwala poznać historię Hiszpanii od czasów najdawniejszych aż do lat 90-tych ubiegłego wieku (ostatnia wspomniana data to 1996 rok). Autorzy zastosowali dosyć pomysłowy zabieg przedstawiania kolejnych epok, a mianowicie im starsze dzieje, tym mniej miejsca im poświęcają. Zapewne miłośnicy starożytności i średniowiecza mogliby narzekać, ale fakt faktem, że niektóre wzmianki mają długość akapitu lub strony, a te bardziej współczesne urastają do rozmiarów prawdziwych rozdziałów. Odnośnie samej historii państw leżących na Półwyspie Iberyjskim, to bez wątpienia – podobnie jak ma to miejsce w przypadku Polski – jest ona przebogata, niesamowicie zróżnicowana i bardzo interesująca. Obok czasów całkowitego regresu społecznego mamy momenty chwały i „złote lata”, sytuacje w których państwowość zarówno Hiszpanii jak i Portugalii wisiała na włosku oraz chwile potęgi politycznej, gospodarczej i kulturalnej. Właściwie trudno się dziwić, bo o ile Portugalia jest maleńkim kraikiem gdzieś na rubieżach kontynentu, o tyle Hiszpania należy do największych państw europejskich, toteż jej dzieje z pewnością pozostają znacznie bardziej doniosłe. Upraszczając, pierwszą znaczącą epoką były czasy rzymskie, które położyły podwaliny pod rozwój cywilizacyjny całego regionu i to od nich możemy właściwie mówić o jakiś zalążkach pod podwaliny przyszłej „Espanii”. Średniowiecze to najpierw najazdy plemion barbarzyńskich z Galii, zapędy Wikingów i przede wszystkim inwazja arabska, która to wywoła mozolny proces rekonkwisty trwający aż do końca XV wieku. Następnie przychodzi czas, gdy zasiadający na tronie Habsburgowie stają się najpotężniejszą dynastią europejską, a sama Hiszpania wielką potęgą światową, liczącą się nawet w Azji (wzmianki o pierwszym międzynarodowym pieniądzu respektowanym przez azjatyckie kraje). Burzliwe dzieje wojen i konfliktów kończą się wraz z abdykacją Karola II, która z kolei powoduje wojnę o hiszpańską sukcesję. Dalej mamy czasy napoleońskie, Wiosnę Ludów, wojny światowe, republikę, rewolucję i wojnę domową oraz generała Franco i współczesność. Podczas lektury warto się zatrzymać i głębiej zastanowić nad niektórymi fragmentami, gdyż autorzy przygotowując rzetelnie swoją pracę sięgali nie tylko do źródeł hiszpańskich (z oczywistych względów subiektywnych – w tę czy drugą stronę),ale również do dzieł innych historyków i badaczy. Nie odkrywają oni Ameryki swoimi tezami, lecz piszą obiektywnie o tym, co powinno być powszechnie znane, a co rozpopularyzowane mity starają się pominąć. Takich problemów jest kilka, z czego warto tu wymienić okres rzymski, który oprócz krwawych podbojów, burzenia miast i tłumienia buntów (jak to się często uważa) wprowadzał także, a może przede wszystkim, słynny Pax Romana zapewniający dobrobyt i tworzący solidne podstawy pod przyszły rozwój. Innym kłopotliwym aspektem jest okres rządów Filipa II i jego walka z próbującymi się uniezależnić prowincjami niderlandzkimi Wilhelma Orańskiego – coś, o czym się zbyt wiele nie mówi w szkołach. Podobnie ma się sprawa z Napoleonem w Hiszpanii, który wcale nie był li tylko tyranem i despotą dążącym do podboju Półwyspu, ale głównie trzeźwo i rozsądnie myślącym politykiem wprowadzającym swój Kodeks i normującym wiele dotychczas archaicznych praw i zasad. To, że społeczeństwo hiszpańskie nie było gotowe na tak postępowe uchwały nie jest winą cesarza, a i podburzanie do rewolty przez Wielką Brytanię nie może być przemilczane. Jak wspomniałem, im bliżej współczesności, tym rozdziały robią się dłuższe. Zapewne związane jest to z dostępnością materiału źródłowego, ale także – spośród innych czynników – coraz bardziej skomplikowanymi ocenami pewnych zjawisk i zachowań ludzkich. Ta niejednoznaczność jest najbardziej widoczna w rozdziale poświęconym Hiszpanii frankistowskiej, który to okres obrósł tyloma zmyślonymi zarzutami, że wymagałoby to wydania książki poświęconej tylko ich dementowaniu. W większości znanych mi publikacji omawiających historię XX-wiecznej Hiszpanii rządy Francisco Franco Bahamonde przedstawiane są jako despotyczne rządy terroru, gdzie ludzi aresztowano pod byle pretekstem, ograniczano swobody obywatelskie, a cały kraj był czymś na kształt orwellowskiego państwa Wielkiego Brata. Co jak co, ale Franco w niehiszpańskojęzycznych publikacjach ma tak beznadziejnie czarny PR, że nie sposób przebić się z rzeczowymi argumentami. A te właśnie argumenty przedstawiają panowie Miłkowski i Machcewicz. Bez wdawania się w ideologiczne spory podają suche liczby dotyczące ożywienia gospodarczego, liberalnych reform rynkowych, obniżenia podatków, wzrostu prywatyzacji oraz PKB i – podpierając się źródłami – dowodów na to, że Hiszpania w tym okresie z biednego i politycznie niestabilnego państwa stała się najszybciej rozwijającym się krajem w Europie (jednocześnie nie negując przewinień „reżimu”). W fachowej historiografii funkcjonuje od dawna pojęcie „hiszpańskiego cudu gospodarczego”, więc nie jest to wymysł autorów. „Historia Hiszpanii” Miłkowskiego i Machcewicza, zaraz za publikacjami Ewy Jurczyńskiej, Paula Prestona (gdyby nie jego antyfrankistowskie nastawienie),Juana Pablo Fusi, Lidii Mularskiej-Andziak czy Charlesa T. Powella albo Eugeniusza Górskiego wyraźnie pokazuje, że im bardziej lewicowy („ludowy” chciałoby się powiedzieć) rząd, tym gorzej dla krajów opartych na tradycyjnych podstawach, gdyż nie dość, że stoi w sprzeczności z przekonaniami sporej części społeczeństwa, to jeszcze powoduje poważne perturbacje gospodarcze, gdyż to jak skończył czołowy przedstawiciel lewicy – Związek Radziecki – wszyscy wiemy.