Czego może nas nauczyć taka historia dziś, po procesach politycznych hitlerowskiej i stalinowskiej doby? Toman napisał powieść, która może wydawać się wręcz sensacyjna: jest tu tragedia, nawet podwójna, jest archeologiczno-policyjny wątek poszukiwania prawdy z przeszłości, ale też i kryminalny wątek współczesnego zaginięcia dziecka. Ale autor przygotował się do niej jak do solidnego reportażu: rozmawiał z archeologami, antropologami i policjantami, którzy badali współcześnie sprawę Szymona Abelesa, przestudiował całą rozległą literaturę przypadku, nawet skontaktował się z potomkami rodziny, która 300 lat po tej tragedii wciąż żyje w jej cieniu - pod zmienionym nazwiskiem, za granicą, nadal z poczuciem krzywdy. Toman nie poprzestał też na samej powieści. Dodał do niej obszerne posłowie, w którym bardzo rzeczowo udokumentował swoje i wcześniejsze badania tego sądowego przypadku. A nie było łatwo przekonać wydawnictwo, że oba teksty do siebie gatunkowo pasują. Jak twierdzi autor w jednym z wywiadów, uwielbia posłowia, ponieważ wiele mówią o czasie, w którym powstają.

Drugi, współczesny wątek powieści – zaginięcia młodocianego syna antropologa prowadzącego badania, powiązany jest z tajemniczą grą komputerową, w której chłopak się pogrąża, coraz bardziej oddalając się od ojca. Ukazuje jeszcze jeden istotny wątek powieści: narastanie dystansu i braku porozumienia między dorastającym dzieckiem a ojcem i synem. W przypadku Szymona Abelesa innym światem, który pociągał chłopca jest inna religia. Dziś takim nowym absolutem pochłaniającym młodych, oddzielającym pokolenia, jest świat wirtualny. Sensacyjna wydawałoby się na pierwszy rzut oka fabuła ma więc podwójne dno, dotyka istotnych, ponadczasowych problemów, jakimi są presja świata zewnętrznego -polityki i całego jej kontekstu społecznego – na rodzinę i problem porozumienia pokoleń – rodziców i dzieci. To istotne tematy. Za ciężkie na powieść sensacyjną. Ale bo też to nie jest powieść sensacyjna.

Arkady Cencora