Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Czym jest zatem metafilozofia? Możemy na tym etapie już powiedzieć, że jest formą wizytówki filozofa: reprezentuje jego osobowość, wrażliwość poznawczą, jego preferencje filozoficzne, określa także jego pozycję na tle istniejących szkół filozofowania. To, co jest wadą na poziomie epistemologicznym, a co ujawnia epistemologiczna zasada nieokreśloności Życińskiego jako konieczność uwzględniania podmiotowych i pragmatycznych wskaźników myślenia, teraz w metafilozofii staje się jednym z jej pozytywnych źródeł. Metafilozofia funkcjonuje zatem jako swoisty rodzaj pierwszego wyznania wiary filozofa, wiary jeszcze nie w sens prawdy, ani wiary w określony ideał wiedzy, lecz wiary w sens uprawiania filozofii.

Uprawianie metafilozofii wymaga uwzględnienia roli, jaką w filozofii pełni doświadczenie przedfilozoficzne. Metafilozofia traktuje filozofię jako odpowiedź: jest to odpowiedź na nurtujące nas pytania. Filozofia nie jest zawieszona w próżni i nie zaczyna od zera, lecz wyrasta z pewnych podstawowych dążeń poznawczych człowieka, jakie ujawniają się już na przedfilozoficznym etapie rozwoju duchowego człowieka. Owa zdolność do udzielania odpowiedzi na wielkie pytania ludzkości, do których należy pytanie o sens życia, jest ty, co w filozofii najistotniejsze.

Etyka metafilozofii jest zatem etyką szacunku i życzliwości wobec osób filozofujących. Metafilozofia nie stawia sobie zadania ocenienia filozofii, nie afirmuje ona jednej, określonej koncepcji filozofowania, ani też nie neguje żadnej spośród istniejących dróg filozofii. Dobry projekt metafilozoficzny charakteryzuje się tym, że uwzględnia fakt różnorodności form kształtowania doświadczenia filozoficznego. W tym też znaczeniu metafilozofia jest dobrem wspólnym wszystkich filozofów. Jeśli dana koncepcja metafilozoficzna pomija, bądź wyklucza z dziedziny filozofii już istniejące szkoły filozofowania, to jest to moment dyskwalifikujący ją na poziomie metafilozofii. Naszym zdaniem, pewne minimum metafilozoficznej sympatii w stosunku do filozofów myślących inaczej stanowi warunek sine qua non wejścia w twórczy dialog z nimi.

Dlatego też za słuszne musimy przyjąć twierdzenie Życińskiego, zgodnie z którym "postulat otwartości leksykalnej filozofii" jest podstawowym postulatem metafilozoficznym. Nie możemy już zadowolić się posiadaniem własnego, ale zamkniętego systemu. Refleksyjny charakter filozofii wymusza na nas sięganie po wiedzę metaprzedmiotową, ta zaś poszerza i pogłębia nasze spojrzenie na własną filozofię. Refleksja metaprzedmiotowa ani nie niweczy wartości poznania przedmiotowego, ani też jej nie zastępuje; pozwala natomiast odnaleźć własną drogę na mapie przedstawiającej geografię szkół filozofowania.

WIara w możliwość osiągnięcia ostatecznego - cokolwiek to znaczy - wymiaru rzeczywistości, podobnie jak brak wiary w tego rodzaju przedsięwzięcie, może zachowywać swój apodyktyczny charakter, ale jest to uprawomocnione jedynie w odniesieniu do samego dążącego. Odkrywca jest tym, który z całą pewnością może uzasadnić sobie samemu ostateczność odkrycia. Poza nim nikt nie może bezpośrednio skorzystać z pracy jego umysłu. Filozofia, jak żadna inna dziedzina kultury, skazuje na samodzielność: tu nie ma naśladowców, kontynuatorów, czy też wyznawców. Każdy jest niepowtarzalną jednostką. Czy nam się to podoba czy nie, musimy we własnej perspektywie zrozumieć siebie i otaczający nas świat.

Stało się oczywiste, że z punktu widzenia powyższych odkryć metamatematycznych epistemologia - jako metateoria ontologii - nie jest w stanie zastąpić ontologii w jej funkcjach poznawczych. Nie jest możliwe skonstruowanie systemu mogącego dokonać pełnego uzasadnienia swych twierdzeń; jeśli natomiast system ten odwołuje się do uzasadnień epistemologicznych, to zatraca wówczas swą efektywność poznawczą. Następny wniosek wypływający z doświadczeń metamatematycznych można odnieść do gnoseologii: nie jest możliwe, aby kiedykolwiek został wyczerpany zbiór możliwych zasad dowodzenia. Nie możliwa jest też unifikacja wiedzy filozoficznej zarówno na poziomie ontologii, jak epistemologii, a filozofia potraktowana jako zbiór różnorodnych systemów teoretycznych będzie z konieczności niedookreślona w sensie epistemologicznym oraz pluralistyczna na poziomie ontologicznym.