Ostatnim razem podobne zaskoczenie in plus przeżyłem przy okazji „Dygotu” Jakuba Małeckiego. Jacek Melchior w równym stopniu zdobył moje uznanie jakością swojej prozy. Przenikliwej psychologicznie, kunsztownej językowo, a przy tym klarownej i przystępnej, bez stylistycznych testów na cierpliwość czytelnika. Co do fabuły warto podkreślić te wszystkie elementy, w których Melchior idzie pod prąd schematom i oczekiwaniom. Zacznijmy od głównej bohaterki. Jak wygląda schemat w przypadku postaci kobiecych? Niewątpliwie najpopularniejszy wariant, niezależnie od gatunku, to kobieta-wprawdzie-po-przejściach-ale-nadal-młoda-i-piękna, przy tym obowiązkowo nosząca atrakcyjne imię (Sasza, Julia, etc.). Tymczasem u Melchiora poznajemy 50-letnią Danutę, panią z bankowego okienka, która nie lubi dzieci, a na dodatek (inaczej niż 99% bohaterów literackich) czytuje książki.

Danuta, jakby zawstydzona banalnością niemodnego imienia, woli przedstawiać się jako Maja. Ale poza tym w swoim nietypowym związku jest stuprocentowo spontaniczna. Kieruje się wyłącznie „głosem serca”, czego skutki okazują się katastrofalne. Przy tym katastrofa wcale nie pojawia się niespodziewanie. Jest raczej jak góra lodowa, doskonale widoczna na horyzoncie, której ona nawet nie próbuje ominąć. Pomimo że jest na co dzień racjonalną urzędniczką bankową, to swoje uczucia lokuje najgorzej jak się da. Adam, który początkowo jawił się jej jako sam Apollo, nieuchronnie okazuje się ograniczonym prostaczkiem, z coraz większym niesmakiem godzącym się na sponsoring ze strony tej „dojrzałej”. Danuta widzi jego metamorfozę, a zarazem nie widzi, wbrew kolejnym przykrym faktom upierając się przy wizerunku Apolla. Można to nazwać miłością, ale chyba bardziej trafne byłoby porównanie do syndromu sztokholmskiego.

Podczas lektury współczucie dla ofiary tego syndromu coraz bardziej ustępuje miejsca irytacji. W rezultacie Danka, zamiast zdobyć bezwarunkową sympatię czytelnika (o co na ogół autorzy bardzo dbają), stopniowo ją traci. Dosyć to ryzykowny zabieg ze strony pisarza i zapewne dlatego tak rzadko spotykany. Szukając analogii można by wskazać „Zuzę albo czas oddalenia” Jerzego Pilcha. Na szczęście, podobnie jak Pilch, Jacek Melchior jest daleki zarówno od schematów, jak też moralizatorstwa. Dzięki temu „Dojrzałą poznam” to wnikliwe i do bólu obiektywne studium przypadku, jasno pokazujące, z jak irracjonalnych i destrukcyjnych instynktów i emocji może składać się zjawisko w wielkim uproszczeniu nazywane miłością.

Bogusław Karpowicz