Gdy czytam reportaże wojenne, słowa noblisty wracają nieustannie. Także przy rwandyjskiej trylogii Jeana Hatzfelda: „Nagość życia. Opowieści z bagien Rwandy”, „Sezon maczet” i „Strategia antylop”. Pod koniec roku 2015 do tego cyklu w polskim wydaniu doszła jeszcze opowieść jednego z ocalałych - Engleberta Munyambonwy wydana pod tytułem: „Englebert z rwandyjskich wzgórz”.

To niewielka książeczka, ma ledwie 100 stron. Ale ładunek treściowy - ogromny. Ponad sześćdziesięcioparoletni Englebert, „wesołek z Nyamaty”, opowiada o swoim aktualnym życiu, ale i o pochodzeniu, rodzinie, edukacji, pracy (w urzędzie i w gospodarstwie, na parceli). Wszystko zaś, co przeżył, naznaczone etnicznymi konfliktami. Niechęci i waśnie wewnątrzrwandyjskie przybierały różną postać, od dyskryminacji Tutsi (w szkole, na uczelni, w pracy) po przemoc wobec nich (masowe mordy). Po ok. 20 latach od masakr bohater mówi: W gruncie rzeczy mogę stwierdzić, że wciąż jestem zdziwiony, że nie poległem jak wielu moich towarzyszy.... W jego opowieści nie ma rozważań politycznych. Nie zastanawia się, jak doszło do ludobójstwa**, nie analizuje specjalnie tego, co się zdarzyło. Jego monolog stanowi prostą opowieść o kolejach losu człowieka sponiewieranego przez życie. Poraża ładunkiem doświadczeń, które również otrzymują swego rodzaju naturalną wykładnię, jak w tej historii o rodzicach z 1959r.: Rodzice (...) biegli, kiedy musieli biec, modlili się jak wszyscy i bez szemrania wracali do obejścia. Zaczynali wszystko od nowa i tyle. Można przy tej opowieści zadawać sobie wielokrotnie i bez szans na znalezienie odpowiedzi pytania o swoistą pokorę ofiar, o brak buntu. Dziwić się naiwnie, że mordować można technicznie sprawnie lub „źle”. I z przerażeniem słuchać ocalałego z rzezi człowieka, który mówi: Moja pamięć jest niezawodna. O niczym nie zapominam.

W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę. Tak trzeba stwierdzić, patrząc na bohatera reportażu. Na podziw, nie na pogardę. Nie jest mi dobrze w tym życiu - mówi bohater. A jednak żyje, pośród ludzi i z ludźmi. Zapłacił dużą cenę za trudną pogodę ducha, którą w sobie wypracował. Ale - paradoksalnie - mimo tego, kim dzisiaj jest, to, jaki jest, jest godne podziwu.

W świetle ostatnich zdarzeń związanych z problemem uchodźstwa warto jeszcze postawić sobie pytanie: jak byśmy potraktowali Engleberta z rwandyjskich wzgórz, gdyby kilkanaście lat temu szukał u nas schronienia?

Lektura obowiązkowa.

Justyna Radomińska

* cytat z reportażu

** Więcej informacji o konflikcie w Rwandzie można przeczytać na stronach Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie: http://www.unic.un.org.pl/rwanda/