W swojej eleganckiej, matematycznej postaci teoria względności, celebrytka wśród fizycznych równań, jest dla każdego laika kompletnie niezrozumiała. A szkoda, bo to jak dotąd najcelniejsza w tłumaczeniu zjawisk uniwersum teoria, wyjaśniająca nie tylko zagadkę symbiozy czasu i przestrzeni, śmierci masywnych gwiazd czy koncepcji wieloświata, ale także wspomagająca prawa rządzące światem subatomowym, popierająca ideę podróży w czasie i decydująca o rozwoju nowoczesnego sprzętu obserwacyjnego. Dlatego też wieść o polskiej premierze książki słynnego profesora astrofizyki – specjalisty od einsteinowskiego relatywizmu – wprowadziła mnie w stan euforii. „Teoria doskonała. Stulecie geniuszy i bitwa o ogólną teorię względności” to nie tylko rzecz o owocach geniuszu Einsteina; książka ta zagarnia swoim zasięgiem kawał historii, prezentuje mrowie wybitnych naukowców, odsłania tajniki kosmosu. Jak stwierdził sam autor: Historia ogólnej teorii względności jest tak wspaniała i ponaddyscyplinarna, że trzeba ją opowiedzieć.

Obawa przed sięganiem ku lekturze z zakresu astrofizyki jest słuszna. Niejednokrotnie bowiem skomplikowanie tematu nie idzie w parze z przystępnością wykładu, przez niejedną narrację przemawia żargon naukowca, a nie popularyzatora. Pedro G. Ferreira zarzucił język fizyki na rzecz potoczystej opowieści o początkach i późniejszych przekształceniach w obrębie teorii Einsteina, sięgając po proste rozwiązania formalne – ograniczył teoretyczność wywodu, by skupić się na interesujących anegdotach, z przejęciem kreślić sylwetki niezwykłych odkrywców i opisywać przełomowe idee. Lektura „Teorii doskonałej” nie stawia niepotrzebnych oporów, na jej korzyść przemawia autentyczna fascynacja autora przedmiotem jego naukowej pracy.

Książka Ferreiry prowadzi czytelnika od narodzin ogólnej teorii względności w pierwszych latach XX wieku po jej pozorną śmierć w końcu XX i na początku XXI wieku, kiedy to do głosu dochodzą nowoczesne, egzotyczne teorie próbujące opisywać Wszechświat w szerszej perspektywie. Warto zdać sobie sprawę z tego, że, mimo iż niejednokrotnie uważana za przeżytek, ogólna teoria względności nieustannie wywiera wpływ na współczesną kosmologię. Teoria strun i zagadkowych bran, struktura czarnych dziur, podróże międzygwiezdne, ciemna materia i ciemna energia, śmierć Wszechświata – to wszystko idee wyhodowane na spuściźnie Einsteina. Ferreira daje temu wyraz w swojej niezwykłej książce.

„Teoria doskonała” to nie tylko rzecz o dwudziestowiecznym, błyskawicznym rozwoju nauki o kosmosie. To także wspaniały przekrój przez stulecie intelektualnych starć ojców XX-wiecznej fizyki teoretycznej. Ekscentryczny Einstein, przenikliwy Eddington, wyróżniający się specyficznym poczuciem humoru Wheeler, złośliwy i agresywny Weber, ambitny Thorne to osobowości, dzięki którym opowieść snuta przez Ferreirę zyskuje na kolorycie. Gwałtowność przemian w postrzeganiu grawitacji, a więc ośrodka intelektualnych dociekań niemieckiego geniusza, często doprowadzała do burzliwych kłótni, zrywania przyjaźni i zawiązywania nowych, samotności, a nawet szaleństwa.

Inspiracją do napisania „Teorii doskonałej” było dla brytyjsko-portugalskiego naukowca przeświadczenie, że ogólna teoria względności zawładnie fizyką XXI wieku. Jest to zasadne z kilku względów. Istota grawitacji to jeden z tematów nowoczesnych intelektualnych eksploracji, wciąż próbuje się tworzyć alternatywne, opozycyjne względem wizji Einsteina jej modele; żywo dyskutuje się nad ideą podróży przez tunele czasoprzestrzenne, co postulowały już równania Niemca; w najbliższym czasie planowana jest dokładna obserwacja supermasywnej czarnej dziury tkwiącej we wnętrzu galaktyki M87 za pośrednictwem kosztownego Teleskopu Horyzontu Zdarzeń. Jak widać, bagaż, jaki niosą ze sobą równania z początku wieku, kryje w sobie jeszcze mnóstwo zagadek i możliwych rozwiązań. Kto wie, co jeszcze przy ich pomocy odkryjemy?

„Teoria doskonała” to przewodnik po obszarach ekscytujących, po głębinach kosmosu i zakamarkach ludzkiego umysłu, gdzie drzemie potęga i geniusz. Napisana z polotem i rozmachem, syntetyzuje wiedzę wypracowaną na przestrzeni ostatniego wieku przez pokolenia ambitnych teoretyków i obserwatorów. Od prymitywnych eksperymentów potwierdzających ogólną teorię względności, poprzez matematyczne dowody na istnienie niebezpiecznych czarnych dziur, po wizje enigmatycznych membran tworzących wielowymiarową czasoprzestrzeń – lekturowa podróż jest naprawdę fascynująca. Książka spodoba się każdemu, kto chciałby rozpocząć przygodę z astrofizyką oraz tym, dla których jest ona pasją i formą doceniania piękna Wszechświata – naszego domu.

Justyna Zanik