Widzimy ich na ulicy miast. Czasem w autobusie lub tramwaju. Z reguły po prostu ich mijamy. Czasem rzucimy kilka złotych, gdy usilnie proszą. Bezdomni w Polsce. Kim są? Dlaczego znaleźli się w takiej sytuacji? Czy to wyłącznie ich wina? Czy – jak chce stereotyp – przyczyną bezdomności prawie zawsze jest alkohol? Myśląc o bezdomnych, niemal automatycznie wyobrażamy sobie mężczyzn. Jest to niejako naturalne. Jednak bezdomne są także kobiety. Czy ich bezdomność różni się od bezdomności mężczyzn? Jeśli tak, to w jaki sposób? Co z bezdomnymi kobietami zachodzącymi w ciążę?

Na te i wiele innych pytań odpowiada książka Sylwii Góry pod tytułem „Kobiety, których nie ma. Bezdomność kobiet w Polsce”. Autorka postanowiła zmierzyć się z trudnym problemem, jakim jest bezdomność kobiet. W tym celu odwiedziła wiele miejsc i przeprowadziła rozmowy z kilkudziesięcioma kobietami, które przebywały w bezdomności ulicznej. Opowiadają one swoje historie, wyjaśniając, jak doszło do tego, że znalazły się na ulicy.

Sylwia Góra nie ocenia, stara się nie myśleć schematami. Wybiera raczej słuchanie, świadoma tego, że może paść ofiarą manipulacji. Jednak – jak sama przyznaje – ufa swoim rozmówczyniom i zakłada, że mówią prawdę. Jej reportaż jest efektem wielu spotkań, jakie odbyła w sześciu polskich województwach. Wybierała głównie te, w których żyje najwięcej osób bez dachu nad głową. Jak sama pisze, bezdomność kobiet w różnych miastach nie różni się specjalnie od siebie. Wszędzie wygląda to podobnie. Te same problemy, te same zmagania, trudna rzeczywistość.

Jak wygląda codzienna egzystencja na ulicy? Dlaczego bezdomni kojarzą się nam z osobami brudnymi i zaniedbanymi? Czy jest tak w każdym przypadku? Gdzie mogą wziąć kąpiel? Czy miasta im to ułatwiają? Podczas lektury uświadamiamy sobie, że to, co dla nas jest niezauważalne – choćby zwykły prysznic – dla nich jest przeważnie poza zasięgiem. Jednak podczas lektury miałem mieszane uczucia. Z jednej strony autorka przestrzega przed generalizowaniem i przypisywaniem całej winy samym bezdomnym kobietom. Pisze, że należy wziąć pod uwagę okoliczności, że problem jest bardziej złożony. Jednak uważna lektura historii opowiadanych przez same bezdomne kobiety często przeczy tej tezie. Niestety te historie w wielu przypadkach potwierdzają stereotypy. Ze zdumieniem czytałem o kobietach, które są wykształcone, przez długi czas pracowały, a teraz są bezdomne. Dlaczego? Niestety nierzadko wiele problemów idzie ze sobą w parze. Kobiety są ofiarami przemocy domowej, pojawiają się alkohol i inne choroby. Zaskakujący był dla mnie fakt, że niektóre z bohaterek mają rodziny, być może mogłyby poprosić o pomoc. Jednak zwyczajnie nie mówią o swojej sytuacji.

Sylwia Góra rozmawia także z osobami zaangażowanymi w pomoc bezdomnym. Wiele organizacji i liczni wolontariusze niosą bezinteresowną pomoc. Gdzie jednak kończy się efektywna pomoc, a zaczyna się przyzwyczajenie? Są to ważne pytania, na które trudno dać jednoznaczną odpowiedź. Dużym problemem jest uzależnienie alkoholowe. W wielu przypadkach – zbyt wielu – naprawdę trudno jest pomóc.

Książka jednak mogłaby być lepiej zredagowana, a także wydana. Kursywa, którą zapisane są historie opowiadane przez kobiety, bardzo przeszkadza w czytaniu (przynajmniej w moim przypadku).

„Kobiety, których nie ma. Bezdomność kobiet w Polsce” to ciekawy reportaż, poświęcony trudnemu problemowi. Autorka słucha kobiet, które na co dzień są „niewidzialne”. Dlaczego znalazły się w kryzysie bezdomności? Czy mają jakieś plany i marzenia? Jak wygląda ich codzienność? Bez wątpienia ważny reportaż.

Wojciech Sobański