Wojna zawsze jest wielkim złem. Każda wojna niesie ze sobą śmierć, zniszczenie, pożogę. Każda wojna to niesamowite okrucieństwo, którego najbardziej doświadczają bezbronni ludzie. Po każdej wojnie zostaje tylko morze ruin i niezliczona liczba zabitych.

Właśnie te motywy Malwina Ferenz uczyniła głównymi wątkami swojej najnowszej powieści pod tytułem „Miasto w płomieniach”. Okładka książki jest bardzo sugestywna. Młoda kobieta spogląda na ruiny miasta. Niebo zasnuwają dymy pożarów, widać też latające bombowce.

Lektura książki nie pozostawia wątpliwości. Zniszczonym miastem jest Breslau – dzisiejszy Wrocław. Kobietą zaś Mathilde Jansen. Powieść ta cieszy się wielkim uznaniem czytelników. Osobiście nie podzielam wszystkich tych zachwytów, pozostając nieco bardziej krytycznym. Wydarzenia rozgrywają się podczas Wielkanocy 1945 roku. Druga wojna światowa powoli zbliża się ku końcowi. III Rzesza nie ma już szans na zwycięstwo. Armia Czerwona niepowstrzymanie prze na zachód. Breslau zostaje ogłoszone twierdzą i ma być bronione do końca. Za wszelką cenę. Cenę, która okaże się naprawdę bardzo wysoka. Miasto jest ważnym bohaterem tej książki. Autorka pieczołowicie odtworzyła niemieckie nazwy ulic, placów i ówczesną topografię. Podczas lektury możemy poczuć się tak, jakbyśmy sami chodzili po tamtym Wrocławiu. Nie odmawiam jej plastyczności i realności opisów. Wybuchy bomb, pożary, codzienna groza o życie swoje i najbliższych – wszystko to zostało opisane bardzo przekonująco. Sam język i styl pisarki nie są jednak wybitne.

Zdecydowanie trudniej ocenić mi postać głównej bohaterki. Mathilde Jansen to wzorowa Niemka. Żona wysoko postawionego nazisty. Przez całą wojnę niczego im nie brakowało. Opływali w luksusy i dostatek. Cała rodzina czerpała pełnymi garściami z polityki Adolfa Hitlera. Tak naprawdę wojna dla Niemców zaczęła się pod koniec 1944 roku. Wcześniej, cóż, oczywiście wiedzieli, że ich kraj toczy wojnę. Powiedzmy sobie jednak szczerze – dopóki III Rzesza wygrywała, nikt się nie przejmował. Doskonale widać to także w recenzowanej książce. W jej opisie możemy przeczytać, że „droga przez miasto oznacza dla Mathilde osobiste rozliczenie”. Niestety ja niczego takiego nie dostrzegłem. Owszem, kobiecie należy współczuć. Z całą pewnością trzeba współczuć jej kilkuletniej córeczce, która tak jak wszystkie dzieci na własnej skórze doświadczyła okropieństw wojny.

Czy jednak sama Mathilde stara się zrozumieć, co tak naprawdę się stało? Obawiam się, że nie. Co więcej, nawet jeśli podejmuje ona takie próby, to brzmią one bardzo naiwnie. Od sześciu lat Niemcy eksterminują Polaków, Żydów i innych „wrogów”. Miliony ludzi giną w męczarniach. Miliony pracują jako niewolnicy. Miliony Polaków i ich dzieci głodują pod niemiecką okupacją. Ale cóż – było to w czasie, gdy Hitler wygrywał, toteż Mathilde nie zająknie się na ten temat ani słowem. Żali się swojemu mężowi – oddanemu sercem naziście – że musi tłumaczyć dziecku, jak ma się zachować, aby przeżyć. Czy jednak zrodziła się w niej choćby krótka refleksja o polskich dzieciach? O dzieciach żydowskich? Czy zastanawiała się, w jaki sposób przebiega wojna na wschodzie? Kobieta żali się, że bierze udział w przedstawieniu, na którego przebieg nie ma żadnego wpływu. Jednak czy na pewno tak było? Pamiętajmy, że Adolf Hitler nie spadł Niemcom z nieba. Sami go wybrali w demokratycznych wyborach. Litościwie nie zapytam, na kogo głosowali teściowie kobiety i jej przyszły mąż – wydaje się to oczywiste.

Malwina Ferenz tłumaczy się niejako, że jest to powieść uniwersalna i mogłaby się rozgrywać w dowolnym mieście, choćby w Warszawie. To prawda, jednak rozgrywa się w niemieckim Wrocławiu. Akcja dzieje się w Breslau, nie w powstańczej Warszawie. Bohaterami książki są Niemcy, rasa panów, nadludzie. Właśnie to wpływa na moją ocenę. Łatwo powiedzieć, że każde cierpienie jest takie samo. Czy jednak nie należy czynić przez to rozróżnienia między katem a ofiarą? Czy tak zwanym „zwykłym Niemcom” kazał ktoś głosować na Adolfa Hitlera? Czy ktoś zmusił III Rzeszę, aby rozpoczynała wojnę – którą ostatecznie przegrała? Te pytania są bardzo ważne. Niestety umykają wszystkim tym, którzy tak rozpływają się nad tą powieścią. Niemcy sami sobie zgotowali ten los. Wszystko to – tylko na większą skalę – czynili w okupowanej Polsce, na Ukrainie i w Rosji.

„Miasto w płomieniach” to powieść, którą czyta się bardzo szybko. Język i styl autorki nie są wyszukane. Narracja pierwszoosobowa to trafny wybór – nadaje opowiadanej historii jeszcze większej wiarygodności. Według mnie – biorąc pod uwagę fabułę, osobę głównej bohaterki i warsztat pisarski autorki – jest to książka dobra. Z taką właśnie oceną was zostawiam.

Wojciech Sobański