Komunizm. Słowo to wywołuje wiele różnorakich skojarzeń. Oczywiście można prosto powiedzieć, że był on jednym z dwóch wielkich systemów zła, które odcisnęły swoje piętno na XX wieku. Jednak pod wieloma względami komunizm przewyższał nazizm. Przewyższył go w bezwzględnej liczbie ofiar, w ilości państw, w których był obowiązującą ideologią, wreszcie w autentycznym zainteresowaniu, jakie wzbudzał i wzbudza nadal.

Czym więc był komunizm i dlaczego uwiódł tak wielu ludzi? Jak to się stało, że w szczytowym momencie komunistyczna była 1/3 świata i wydawało się, że kolejne podboje są jedynie kwestią czasu? Czy projekt komunistyczny mógł się w ogóle gdziekolwiek powieść? Na te i wiele innych pytań przynosi nam odpowiedź monumentalna książka pod tytułem „Historia komunizmu na świecie. Kaci. Próba dochodzenia historycznego”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Literackiego. Jej autorem jest Thierry Wolton, francuski dziennikarz i eseista. Napisał już wiele nagradzanych książek, także poświęconych komunizmowi.

Recenzowana pozycja jest pierwszą częścią trylogii, mającej być wielką historią komunizmu. Już na wstępie powiem, że jest to rewelacyjna pozycja. Autor zastrzega, że nie jest zawodowym historykiem, lecz w niczym nie umniejsza to jego pracy. Wręcz przeciwnie – mimo że książka ma prawie tysiąc sto stron, czyta się ją jednym tchem. Właśnie to świadczy o prawdziwym kunszcie autora. Być może nie odkrywa nowych faktów, ale za to fenomenalnie „opowiada i wyjaśnia”. Opowiada i wyjaśnia, jak to się stało, że komuniści doszli do władzy najpierw w Rosji, a następnie w tylu miejscach na świecie. Razem z autorem próbujemy zrozumieć, jak „świetlana przyszłość ludzkości zamieniła się w jej najgorszy koszmar”.

Książka została podzielona na pięć głównych części. W pierwszej z nich przeczytamy o „micie rewolucji”. Każdy, kto interesuje się komunizmem – a jestem pewien, że w takim wypadku sięgnie po recenzowany tytuł – pozna trzy rewolucje: rewolucję wyidealizowaną, skonfiskowaną i totalitarną. Styl i język autora są wyjątkowo plastyczne. Dzięki temu czujemy się niemal naocznymi świadkami wydarzeń, o których czytamy. W jaki sposób Lenin przejął władzę w carskiej Rosji? Czy rzeczywiście komuniści cieszyli się szerokim poparciem mas? Czy historia rewolucji październikowej mogła potoczyć się inaczej? Czy sama rewolucja musiała wybuchnąć?
Wolton obficie czerpie ze źródeł. Liczne cytaty, fragmenty gazet, przemów itp. pozwalają możliwie najpełniej zrozumieć ówczesnych komunistów. Czy naprawdę wszyscy oni byli wiernymi uczniami Marksa i Engelsa?

Druga część poświęcona została „socjalizmowi w jednym kraju”. Okazało się nagle, że to, co było niemożliwe do zaistnienia dla samych komunistów, stało się rzeczywistością. Nie wybuchła światowa rewolucja. Komunizm przetrwał jedynie w Rosji. Miało to daleko idące konsekwencje. Odtąd Moskwa będzie światową stolicą ruchu komunistycznego. Fragment o przejęciu władzy przez Stalina i jego rządach czyta się niczym rasowy thriller polityczny. Dlaczego przejął władzę nad partią, chociaż inni byli bardziej predestynowani do następstwa po Leninie? Dlaczego rządził w tak okrutny sposób? Po co mu była „wielka czystka”?

W kolejnej części komunizm podbija świat. Umożliwiła to druga wojna światowa i zmiany. Po raz kolejny sprawdziło się powiedzenie, że „karabin rodzi władzę”. Przywódcy zachodni nie rozumieli (nie chcieli zrozumieć), że tam, gdzie wkracza Armia Czerwona, tam wkracza komunizm.
Zdaniem autora po śmierci Stalina imperium znalazło się w rozkładzie. W komunistycznym świecie nikt już nie miał takiej pozycji i autorytetu jak on. Rodziło to liczne napięcia i osłabiało cały blok, którego kanoniczną cechą była absolutna jedność.

Ostatni fragment nosi tytuł „azjatycka apoteoza” i poświęcony jest przerażającemu obliczu komunistycznej Azji. Chiny Mao i Kambodża Pol Pota to wymowne tego przykłady. Dwaj wielcy ideolodzy chcieli zbudować „prawdziwy komunizm”. W tym sensie rywalizowali z Leninem i Stalinem. Czy im się to udało? Jakie konsekwencje miało to dla państw, którymi rządzili?
Nie sposób jest napisać wyczerpującej recenzji tak obszernej książki. Nie jest to także moim celem. Chcę tylko zwrócić uwagę na pewne fundamentalne kwestie, które w moim odczuciu czynią z pracy Woltona lekturę obowiązkową. Francuski pisarz w mistrzowski sposób pokazuje pewne procesy i zjawiska, które były wspólne dla wszystkich komunistycznych rewolucji i ich przywódców. We wszystkich krajach, w których przejęli władzę, komuniści nie cieszyli się autentycznym poparciem w społeczeństwie. W większości byli w zdecydowanej mniejszości. Dlaczego więc udawało im się przejąć rządy? Czy byli aż takimi mistrzami politycznej gry? Czy najlepiej ze wszystkich odczytywali rzeczywistość? Uważna lektura książki dowodzi, że komuniści byli mistrzami kamuflażu. Umiejętnie zmieniali nazwę swoich partii i rządów, które tworzyli. Obiecywali świetlaną przyszłość, robotniczy raj, by następnie prowadzić wojnę ze swoim społeczeństwem, w szczególności zaś z robotnikami.

Komunizm wszędzie tam, gdzie był wprowadzony, w praktyce kończył się tak samo: milionami niewinnych ofiar, całkowitym zniszczeniem tradycji i „starego” porządku, ciągłymi walkami z „wrogami ludu”. Autor stawia tezę, że tak naprawdę nie ma innego komunizmu niż komunizm wojenny. Komuniści zawsze są na wojnie – jest to walka klas, walka z burżuazją, walka z reakcją. Ciągła walka – tylko tak komunizm potrafi funkcjonować. Gdy wróg nie istnieje, należy go czym prędzej wymyślić. Rosja, Chiny, Kambodża, Kuba, Wietnam – wszędzie tam i w wielu innych krajach po dojściu komunistów do władzy rozpętało się prawdziwe piekło na ziemi. Nie da się inaczej scharakteryzować polityki Lenina, Stalina, Mao czy Pol Pota.

Mając dziś naprawdę dużą wiedzę o tym, jak funkcjonował ten zbrodniczy system, tym bardziej zaskakuje fakt, jak wielu ludzi Zachodu dało się uwieść komunistycznej ideologii. Nie wierzyli w komunistyczne zbrodnie, w głód, obozy pracy i inne okropności. Liczni pisarze, filozofowie, ludzie kultury w komunizmie widzieli przyszłość. Głosu ofiar nikt nie chciał słuchać. Ale to już będzie tematem kolejnych dwóch tomów.

Tymczasem wszystkim zainteresowanym polecam „Historię komunizmu na świecie”. W pierwszym tomie poświęconym „Katom” Thierry Wolton opisał ten system z perspektywy ludzi, którzy go tworzyli i sprawowali władzę po zwycięstwie rewolucji. To monumentalne studium zła, manipulacji, kłamstwa, terroru, zbrodni, śmierci – tym bowiem był w istocie komunizm. Pozycja obowiązkowa na półce każdego interesującego się historią. Zachęcam do lektury.

Wojciech Sobański