Wśród polskich władców elekcyjnych bez wątpienia wyróżniają się przedstawiciele dynastii Wazów. Właściwie w historiografii powszechnie mówi się o dynastii Piastów, Jagiellonów i Wazów właśnie. Jak doszło do tego, że na polskim tronie zasiedli szwedzcy Wazowie? Skąd wywodzi się sama dynastia? Czy trzech kolejno panujących jej przedstawicieli w Polsce w istocie było tak fatalnymi władcami, jak się powszechnie uważa?

Jeśli interesuje was okres rządów dynastii Wazów w Polsce, powinniście sięgnąć po najnowszą publikację Iwony Kienzler pod tytułem „Wazowie na polskim tronie. Romanse, intrygi i wielka polityka”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Lira. Autorka jest znana z licznych publikacji. Jej książka ma charakter popularnonaukowy. Nie jest to oczywiście podręcznik akademicki, niemniej jednak autorka pisze bardzo ciekawie, a za sprawą przystępnej formy ma szansę dotrzeć do szerokiego kręgu odbiorców.

W recenzowanej publikacji duży nacisk został położony na życie prywatne Wazów. Iwona Kienzler stara się opowiadać o nich jako o ludziach. Opisuje ich cechy charakteru, relacje z kobietami, zainteresowania, a nawet podejście do mody, które czasem wywoływało określone polityczne konsekwencje. O swoich bohaterach pisze bardzo obrazowo, jako o namiętnych kochankach, żądnych przygód awanturnikach czy tragicznych władcach. Czy jednak w przypadku króla w ogóle można mówić o życiu prywatnym? Czyż nie każde jego działanie niesie konsekwencje polityczne? Bez wątpienia Wazowie na polskim tronie byli ludźmi nieszablonowymi. Czy jednak pozytywnie zapisali się w historii Polski?

Zanim odpowiemy sobie na to pytanie, poznajemy historię dynastii. W jaki sposób Gustaw Waza zdobył władzę w Szwecji? Czy istotnie był ojcem narodu i wybitnym władcą? Można z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że Wazowie nigdy nie zasiedliby na polskim tronie, gdyby nie pewne małżeństwo. Oto w 1562 roku syn Gustawa, Jan, poślubił siostrę Zygmunta Augusta, Katarzynę. Tym samym Wazowie – młoda i mało znacząca dynastia – skoligacili się ze znanymi Jagiellonami. Z małżeństwa Jana i Katarzyny urodził się Zygmunt. To właśnie on został w przyszłości królem Polski jako Zygmunt III Waza, a na mieszkańców Warszawy do dziś spogląda ze słynnej kolumny. Jednak jego droga do polskiego tronu była bardzo kręta. Urodził się na zamku, gdzie więzieni byli jego rodzice. Nie było pewne, czy cała trójka ujdzie z życiem. Jednak po śmierci Stefana Batorego silna pozycja Anny Jagiellonki sprawiła, że to właśnie ona zwróciła uwagę szlachty na Zygmunta. Asem w rękawie było jego pochodzenie – wszak po kądzieli był Jagiellonem. Z całą pewnością przysporzyło mu to popularności wśród szlacheckiej braci i ułatwiło drogę na tron.

Jakim królem, mężem i ojcem był Zygmunt? Czy słuszna jest opinia, że był najgorszym z władców elekcyjnych? Jeśli tak, to dlaczego wybrano potem na królów kolejno jego dwóch synów? Polska szlachta – mimo wolnej elekcji – była przywiązana do zasady dynastyczności. Wszak Jagiellonowie również byli królami wybieranymi. Dlatego też Władysław IV, a następnie jego brat Jan Kazimierz zasiedli na polskim tronie.

Iwona Kienzler sporo miejsca w swojej książce poświęca kobietom. Królewskie matki, żony i kochanki odgrywały dużą rolę w życiu każdego z władców. To one kształtowały charakter, ale też doradzały lub wręcz rządziły.

Być może najbarwniejszą z opisywanych postaci był Jan Kazimierz. Wicekról Hiszpanii, więzień słynnego kardynała Richelieu, jezuita, kardynał, wreszcie król. Zanim abdykował, jego królestwo spustoszyły powstanie Chmielnickiego i potop szwedzki.

Mimo iż recenzowana publikacja ma charakter popularny, to jednak przynosi wiele ciekawych informacji o życiu osobistym Wazów zasiadających na polskim tronie. Autorka umie przykuć uwagę czytelnika. „Wazowie na polskim tronie. Romanse, intrygi i wielka polityka” to książka skierowana do wszystkich interesujących się historią tamtego okresu.

Wojciech Sobański